2023
| Historio > yarcento |
| Yarcenti: |
| 20ma21ma22ma
|
| Yardeki: 2000a • 2010a • 2020a • 2030a • 2040a |
| Yari: 2001 • 2002 • 2003 • 2004 • 2005 |
La yaro 2023 (MMXXIII per Romala algarismi) esos ordinara yaro komenconta ye sundio segun la Gregoriala kalendario. Ol esos la 23ma yaro de la 3ma yarmilo, la 23ma yaro de la 21ma yarcento, e la 4ma yaro de la yari 2020a.
To esas la Yaro dil Kuniklo, segun Chiniala horoskopo.
Klimato ed ambiento*[redaktar | redaktar fonto]
Ye la 3ma di januaro, Usana ciencala centro National Snow and Ice Data Center publikigas raporto pri vasteso di glacio-kovrajo en Antarktika. La raporto montras ke la nuna kovrajo esas la min granda en 45-yara studio di satelitala fotografuri.[1] Ye la 25ma di januaro, giganta glaciomonto, kovranta entote 1550 km² (tam vasta kam urbo Sao Paulo) separas su de Antarktika. Tamen, ciencisti del instituto British Antarctic Survey (BAS) afirmas ke ca evento ne esas konsequo de globala varmesko.[2]
Ye la fino di januaro, pluvegi efektigis inundadi en Auckland, Nova-Zelando, e produktis adminime 4 morti e granda destruktado.[3] Dum la komenco di la monato, Latvia frapesis da la maxim serioza inundadi pro desfrosto depos 1981.[4] Ye la 26ma di januaro, tropikala tempesto Cheneso frapis Madagaskar, afektis 89 mil personi, e produktis 30 morti e 20 plusa homi desaparinta.[5] Ye la 30ma di januaro komencis serio di forestala incendii en la sudo di Chili, qui produktas 24 morti e plu kam 2000 plusa homi vundita. Plu kam 12 milion hektari brulesis.
Ye la 12ma di februaro, ciklono Gabrielle frapis Nova-Zelando e produktis adminime 11 morti e severa inundadi.[6] Ye la 19ma di februaro eventis violentoza pluvego en la norda litoro dil stato Sao Paulo, en Brazilia. Sur urbo São Sebastião falas plu kam 600 mm di pluvi, efektiganta dizastroza terglitadi, qui produktis plu kam 36 morti, cirkume 40 desaparinti, e granda destruktado.[7]
En februaro e marto, landi de sudal Europa konfrontis serioza sikeso, en qua kelka riveri e kanali divenis komplete senaqua. Nivuro en Alpi diminutis per 63%, segun ciencal organizuro CIMA Research Foundation.[8] Pro la poka pluvo-quanto e nivuro, Franca guvernerio decidis proskriptar 9 nova granda projeti pri domo-konstruktado en la sudo di la lando por la proxima 4 yari. La manko di aquo anke minacas la navigado en kelk arei.[9]
Ye la 2ma di marto, Usana jurnalo Science publikigas artiklo montranta ke incendii en boreala foresti - qui ordinare reprezentas 10% del emiso globala di CO2 - reprezentis 23% de globala emisi di ca polutanto en 2021. To esas la maxim alta chifro depos la yaro 2000.[10]
Eventi[redaktar | redaktar fonto]
Januaro[redaktar | redaktar fonto]
- 1ma di januaro - Kroatia adoptas Euro kom monetaro.
- 1ma di januaro - Luiz Inácio Lula da Silva asumas triesmafoye kom prezidanto di Brazilia, pos vinkir la duesma balotado di prezidantal elekto eventinta ye la 31ma di oktobro 2022.
- 7ma di januaro - En Israel, komencas serio di stradala protesti kontre reformo di judiciala povo propozita da Benjamin Netanyahu.
- 8ma di januaro - Suporteri di Jair Bolsonaro, ex-prezidanto di Brazilia, invadas l'edifici di Nacionala Kongreso, di prezidantala palaco e di la Supra Federala Tribunalo, che urbo Brasília, e produktas granda destruktado.[11] Kom respondo, prezidanto Luiz Inácio Lula da Silva dekretas federala interveno en Brasília.[12]
- 18ma di januaro - Nguyễn Xuân Phúc renuncas la prezidanteso di Vietnam pro skandalo pri korupto.
- 11ma di januaro - Suocidanta teroristo del Islamana Stato - Provinco Khorasan explozas su e mortigas adminime 20 personi en Kabul, Afganistan.
- 19ma di januaro - Komencas serio di striki en Paris ed en altra loki di Francia kontre modifiko en pensiono-sistemo. La striki duros dum plu kam 2 monati.
- 20ma di januaro - Parlamento di Trinidad e Tobago elektas chefministrino Christine Kangaloo kom prezidanto di la lando, per 48 voti kontre 22.
- 25ma di januaro - Chris Hipkins sucedas Jacinda Ardern kom chefministro di Nova-Zelando, pos elua renunco.[13]
- 27ma til la 28ma di januaro - Eventas la duesma votado por prezidanto en Chekia, e Petr Pavel proklamesas vinkinto.
- 30ma di januaro - Adminime 59 personi mortas e plusa 170 homi vundesas pos ke teroristo detonigas explozivi atachita a sua korpo che moskeo en Peshawar, Pakistan.[14]
Februaro[redaktar | redaktar fonto]
- 3ma di februaro - Defens-autoritatozi de Usa anuncas ke observo-baloni de Popul-Republiko Chinia detektesis fluganta super Latin Amerika, Kanada ed Usa. On suspektas ke ca baloni uzesas por spionado.[15]
- 6ma di februaro - Du ter-tremi frapas la sudo di Turkia e la nordo di Siria; un ek li en la provinco Gaziantep, kun forteso 7.8 che skalo di Richter, e l'altru kun forteso 7.5 en la provinco Kahramanmaraş. La du efektigas granda destruktado e produktas plu kam 33 mil morti, e mili di plusa homi vundita en amba landi.[16][17][18]
- 9ma di februaro - Polonia klozas la precipua frontierala paseyo kun Bielorusia, pro la kresko di tensi inter la du landi.[19]
- 13ma di februaro - Eventas prezidantal elekto en Bangladesh, kun Shahabuddin Chuppu kom sola kandidato por sucedar Mohammad Abdul Hamid.
- 15ma di februaro - En Los Planes, Panama, acidento kun autobuso transportanta ekmigranti kun destino ad Usa produktas 41 morti.[20]
- 19ma di februaro - Pluvego che norda litoro dil stato Sao Paulo, Brazilia efektigas inundadi e ter-glitadi kun granda destrukto di imobli, precipue en urbi São Sebastião ed Ubatuba. Adminime 57 personi mortas, di qui 56 en São Sebastião.[21][22]
- 23ma di februaro - Ter-tremo kun forteso 6.8 til 7.2 che skalo di Richter frapas Tadjikistan e parto di Popul-Republiko Chinia.
- 26ma di februaro - Adminime 59 personi mortas kande batelo transportanta plu kam 150 personi de Afganistan, Iran, Pakistan e Siria naufrajas proxim Crotone, Italia. On kredas ke la batelo havis ecesiva pezo.[23]
- 28ma di februaro - En Grekia, du treni voyajanta en opozita direcioni - un ek li transportanta vari e l'altru transportanta pasajeri - kolizionas proxim urbo Larissa. L'acidento efektigas incendio e produktas adminime 36 morti e 85 plusa homi vundita.[24]
Marto[redaktar | redaktar fonto]
- 2ma di marto - Invado di Ukraina da Rusia: che oblast Briansk, Rusia, eventas ataki kontre du frontierala vilaji, en qua du civili mortigesas, e 10-yar evanta puero vundesas serioze. Pose, nacionalisti Rusa de extrema dextra asumas l'autoreso dil ataki.[25]
- 10ma di marto - Usana banko Silicon Valley Bank, la 16ma maxim granda de Usa, bankrotas. To krea timo pri bankroto di altra granda banki.[26]
- 13ma di marto - Ciklono Yaku frapas Lima, Peru, efektigas pluvego kun granda inundadi e terglitadi, e produktas adminime 5 morti.[27]
- 17ma di marto - L'Internaciona Kriminala Korto lansas arest-impero kontre Rusa prezidanto Vladimir Putin, pro mortigi dum l'Invado di Ukraina.[28]
- 18ma di marto - Ter-tremo kun epicentro en Balao, municipo distanta 140 kilometri de Guayaquil, frapas Equador kun forteso 6.5 che skalo di Richter. Ol anke frapas min intense Peru, Chili e Mexikia, e produktas adminime 13 morti en Equador.[29]
- 19ma di marto - Suisa koloko-banko UBS Group AG aceptas komprar banko Credit Suisse po 3 miliard Suisa franki, pos konkordo negociita kun Suisa guvernerio e la Nacionala Banko Suisa.
- 26ma di marto - Eventas grandega spontana protesti en diversa urbi Israelana, pos ke chefministro Benjamin Netanyahu demisionas ilua defenso-ministro, qua disursis kontre la judiciala reformo propozata.
- 28ma di marto - Adminime 40 personi mortas dum incendio en diteneyo por migranti nelegala en Ciudad Juarez, Mexikia.[30]
- 30ma di marto - En New-York, jurio akuzas ex-prezidanto Donald Trump pri sekrete pagar ex-pornografial aktorino Stormy Daniels por ne divulgar afero inter le du ante prezidantal elekto di 2016, e samatempe mentiar pri la karaktero di la pago, dicante ke ol esis pago pri servado di advokati.[31]
Aprilo[redaktar | redaktar fonto]
Oktobro[redaktar | redaktar fonto]
- 20ma di oktobro til la 5ma di novembro - En Santiago, Chili, eventos la 19ma Tot-Amerika Ludi.
Naski[redaktar | redaktar fonto]
Morti[redaktar | redaktar fonto]
- 3ma di januaro - Abdelsalam al-Majali, chefministro di Jordania (n. 1925)[32]
- 6ma di januaro - Gianluca Vialli, Italiana futbalisto (n. 1964)[33]
- 8ma di januaro - Roberto Dinamite, Braziliana futbalisto (n. 1954)
- 9ma di januaro - Karl Alexander Müller, Suisa fizikisto, Nobel-laureato (n. 1927)[34]
- 10ma di januaro - Jeff Beck, Britaniana gitaristo (n. 1944)[35]
- 10ma di januaro - Rejulo Konstantinos la 2ma di Grekia (n. 1940)[36]
- 12ma di januaro - Lisa Marie Presley, Usana kantistino e kompozistino (n. 1968)
- 16ma di januaro - Gina Lollobrigida, Italian aktorino (n. 1927)[37]
- 18ma di januaro - David Crosby, Usana muzikisto e kantisto (The Byrds, Crosby, Stills, Nash & Young) (n. 1941)[38]
.jpg)
- 23ma di januaro - Álvaro Colom, prezidanto di Guatemala (n. 1951)[39]
- 3ma di februaro - Paco Rabanne, Hispana modisto (n. 1934)[40]
- 4ma di februaro - Sherif Ismail, chefministro di Egiptia (n. 1955)[41]
- 5ma di februaro - Pervez Musharraf, prezidanto di Pakistan (n. 1943)[42]
- 6ma di februaro - Lubomír Štrougal, chefministro di Chekoslovakia (n. 1924)[43]
- 8ma di februaro - Burt Bacharach, Usana kompozisto e kantisto (n. 1928)[44]
- 8ma di februaro - Ivan Silayev, chefministro di Soviet-Uniono (n. 1930)[45]
.jpg)
- 10ma di februaro - Carlos Saura, Hispana filmifisto (n. 1932)[46]
- 10ma di februaro - Hugh Hudson, Britaniana filmifisto (n. 1936)[47]
- 10ma di februaro - Sergei Tereshchenko, chefministro di Kazakstan (n. 1951)[48]
- 10ma di februaro - Hans Modrow, chefministro di Est-Germania (n. 1928)[49]
- 15ma di februaro - Paul Berg, Usana biokemiisto, Nobel-laureato (n. 1926)[50]
- 15ma di februaro - Raquel Welch, Usan aktorino (n. 1940)[51]
- 22ma di februaro - Ahmed Qurei, chefministro dil Autoritato Nacionala Palestinana (n. 1937)
- 27ma di februaro - Gérard Latortue, chefministro di Haiti (n. 1934)[52]
- 1ma di marto - Just Fontaine, Franca futbalisto (n. 1933)
- 2ma di marto - Wayne Shorter, Usana saxofonisto (n. 1933)[53]
- 3ma di marto - Kenzaburo Oe, Japoniana skriptisto, Nobel-laureato (n. 1935)[54]
- 8ma di marto - Marcel Amont, Franca kantisto ed aktoro (n. 1929)[55]
- 18ma di marto - Pōhiva Tuʻiʻonetoa, chefministro di Tonga (n. 1951)[56]
- 25ma di marto - Pascoal Mocumbi, chefa ministro di Mozambik (n. 1941)
.jpg)
- 26ma di marto - María Kodama, Arjentiniana skriptistino (n. 1937)[57]
Nobel-premiiziti[redaktar | redaktar fonto]
- Fiziko: [[
- Kemio: [[
- Fiziologio o Medicino: [[
- Literaturo: [[
- Paco: [[
- Ekonomiko: [[
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Ice down under - Dato di publikigo: 3ma di januaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Publikigita da Forbes. Dato di publikigo: 25ma di januaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Inundações em Auckland devem continuar com previsão de novas tempestades - Publikigita da UOL. Dato di publikigo: 31ma di januaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Letônia é atingida por piores inundações em décadas - Autoro: AFP. Publikigita da Diário de Pernambuo. Dato di publikigo: 15ma di januaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Tempestade tropical mata 30 pessoas em Madagascar; milhares estão desalojados - Autoro: AFP. Publikigita da G1. Dato di publikigo: 31ma di januaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ New Zealand's cyclone death toll at 11, thousands still missing - Publikigita da Reuters. Dato di publikigo: 19ma di februaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ SP: Sobe para 40 o número de mortos vitimados pelas chuvas no litoral norte - Publikigita da UOL. Dato di publikigo: 20ma di februaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Dry canals, low rivers and shrunken lakes: Europe braces for severe drought amid winter heatwave - Publikigita da CNN. Dato di publikigo: 24ma di februaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Europe is bracing for (another) devastating drought - Publikigita da Wired. Dato di publikigo: 14ma di marto 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Record-high CO2 emissions from boreal fires in 2021 - Autoro: Bo Zheng, Philippe Cials, ed altri. Publikigita da Science. Dato di publikigo: 2ma di marto 2023. Pag.: 912-917 Idiomo: Angla.
- ↑ Bolsonaristas golpistas invadem sedes dos três poderes - Publikigita da IstoÉ. Dato di publikigo: 8ma di januaro 2023. URL vidita ye 8ma di januaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Lula decreta intervenção federal no DF até 31 de janeiro - Autoro: Gabriela Vinhal, Igor Melo. Publikigita da UOL. Dato di publikigo: 8ma di januaro 2023. URL vidita ye 8ma di januaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ New Zealand: Chris Hipkins taking over from Jacinda Ardern on Wednesday - Publikigita da The Guardian. Dato di publikigo: 22ma di januaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Pakistan mosque blast: Police targeted in attack that kills 47 - URL vidita ye 30ma di januaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Another Chinese 'surveillance balloon' is flying over Latin America, Pentagon says - Publikigita da NBC News. URL vidita ye 4ma di februaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Earthquake Kills More Than 110 People in Turkey, Syria - Publikigita da Bloomberg.com. Dato di publikigo: 6ma di februaro 2023. URL vidita ye 2023-02-06. Idiomo: Angla.
- ↑ Powerful quake kills at least 360 people in Turkey, Syria - Publikigita da AP NEWS. Dato di publikigo: 6ma di februaro 2023.
- ↑ Número de mortos em terremoto na Síria e na Turquia passa de 33 mil - Publikigita da UOL. Dato di publikigo: 12ma di februaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Poland to close Bielorusia border crossing until further notice, Minsk unhappy Publikigita da Reuters. Publikigita ye 9ma di februaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Accidente en Chiriquí deja varios heridos y víctimas mortales - Publikigita da La Estrella de Panamá. URL vidita ye 15ma di februaro 2023. Idiomo: Hispana.
- ↑ Publikigita da UOL. Dato di publikigo: 19ma di februaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ SP: Sobe para 57 número de mortes após chuvas no litoral norte - Publikigita da UOL. Dato di publikigo: 24ma di februaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Naufrágio próximo à Itália deixa ao menos 59 migrantes mortos; 12 eram crianças - Publikigita da Folha de S.Paulo. Dato di publikigo: 26ma di februaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Acidente com trens na Grécia gerou temperatura superior a 1.300°C em vagão - Autoro: Reuters. Publikigita da UOL. Dato di publikigo: 1ma di marto 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Rusia denuncia la muerte de dos personas en un ataque de "saboteadores ucranianos" en la región de Briansk - Publikigita da www.europapress.es. Dato di publikigo: 2ma di marto 2023. URL vidita ye 6ma di marto 2023. Idiomo: Hispana.
- ↑ The Second-Biggest Bank Failure - Autoro: Karl Russell, Christine Zhang. Publikigita da The New York Times. Dato di publikigo: 11ma di marto 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Perú: lluvias dejan cinco muertos, inundaciones y derrumbes - Publikigita da San Diego Union-Tribune. Dato di publikigo: 13ma di marto 2023. Idiomo: Hispana.
- ↑ Russia-Ukraine war live: Biden welcomes Putin arrest warrant as UK says Moscow likely to expand conscription - Publikigita da The Guardian. Dato di publikigo: 18ma di marto 2023. URL vidita ye 18ma di marto 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Terremoto atinge Equador, Peru, Chile e México; há ao menos 13 mortos - Publikigita da UOL. Dato di publikigo: 18ma di marto 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Pelo menos 40 imigrantes morrem em incêndio durante protesto em centro de detenção no México - Publikigita da CNN Brasil. Dato di publikigo: 28ma di marto 2023. URL vidita ye 28ma di marto 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Donald Trump é acusado formalmente em caso de suborno a atriz pornô; promotoria negocia rendição - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 30ma di marto 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Former Prime Minister Abdel Salam Majali passes away - Publikigita da en.royanews.tv. URL vidita ye 3ma di januaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Addio Gianluca Vialli. Ci lascia a 58 anni uno dei più amati di sempre - Publikigita da La Gazzetta dello Sport. Idiomo: Italiana.
- ↑ Physik-Nobelpreisträger Karl Alex Müller stirbt mit 95 Jahren - Publikigita da SWI swissinfo.ch. URL vidita ye 17ma di januaro 2023. Idiomo: Germana.
- ↑ Jeff Beck, one of the guitar masters of the rock era, dies at 78 - Dato di publikigo: 11ma di januaro 2023.
- ↑ Constantine II: Greece's former and last king dies at 82 - DW - 01/10/2023 - URL vidita ye 10ma di januaro 2023.
- ↑ Gina Lollobrigida: Italian screen star dies at 95. BBC
- ↑ David Crosby, Iconoclastic Rocker, Dead at 81 - Autoro: Jon Dolan, Andy Greene. Publikigita da Rolling Stone. Dato di publikigo: 19ma di januaro 2023. URL vidita ye 19ma di januaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Fallece Álvaro Colom, expresidente de Guatemala, confirman fuentes allegadas a la familia - URL vidita ye 24ma di januaro 2023. Idiomo: Hispana.
- ↑ Muere el diseñador Paco Rabanne a los 88 años - Publikigita da El País. URL vidita ye 3ma di februaro 2023. Idiomo: Hispana.
- ↑ President Sisi Mourns Death of Former PM Sherif Ismail
- ↑ Pervez Musharraf, former Pakistani president and army general, dies at 79 - Publikigita da Hindustan Times. Dato di publikigo: 5ma di februaro 2023. URL vidita ye 5ma di februaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Zemřel expremiér Lubomír Štrougal Cheka
- ↑ Burt Bacharach, legendary composer of pop songs, dies at 94 - Publikigita da CBS News.
- ↑ Скончался экс-председатель Совета министров РСФСР Иван Силаев idiomo: Rusa
- ↑ Muere Carlos Saura a los 91 años, el último director clásico del cine español idiomo=Hispana
- ↑ Chariots of Fire director Hugh Hudson dies aged 86
- ↑ Умер первый премьер-министр Казахстана Сергей Терещенко idiomo=Rusa
- ↑ Hans Modrow ist tot - Idiomo: Germana.
- ↑ Nobel Prize winner and recombinant DNA pioneer Paul Berg dies - Publikigita da Stanford University School of Medicine. Dato di publikigo: 17ma di februaro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Morre Raquel Welch, atriz que foi sex symbol dos anos 1970, aos 82 anos - Publikigita da UOL. Dato di publikigo: 15ma di februaro 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ Gérard Latortue, former interim Haitian premier, dies at 88
- ↑ Wayne Shorter, icon of jazz saxophone, dies aged 89
- ↑ Autoro: Redacción. Muere a los 88 años el premio Nobel de Literatura Kenzaburo Oe Publikigita da Onda Cero. Loko di publikigo: Madrid. Publikigita ye 13ma di marto 2023. URL vidita ye 13ma di marto 2023. Idiomo: Hispana.
- ↑ Mort de Marcel Amont, l'homme qui donnait tout pour la chanson - Autoro: Léna Lutaud. Publikigita da Le Figaro. Dato di publikigo: 8ma di marto 2023. URL vidita ye 9ma di marto 2023. Idiomo: Franca.
- ↑ Dr. Pohiva Tu'i'onetoa - Publikigita da www.parliament.gov.to. URL vidita ye 12ma di decembro 2019. Idiomo: Angla.
- ↑ Murió María Kodama, viuda de Jorge Luis Borges (Hispana)