VARA

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
VARA
Logo
Volledige naam Omroepvereniging VARA
Opgericht 1 november 1925
Opgeheven 1 september 2018
Doelgroep progressief
Leden 410.373 (1 juli 2014)[1]
Land Vlag van Nederland Nederland
Officiële website
Portaal  Portaalicoon   Media

De VARA was een progressieve radio- en televisieomroep binnen het Nederlandse publieke bestel opgericht op 1 november 1925. Op 1 januari 2014 fuseerden de omroepen VARA en BNN tot BNN-VARA. Sinds 24 augustus 2017 worden de programma's uitgezonden onder de naam BNNVARA (dus zonder streepje). De afzonderlijke ledenverenigingen BNN en VARA gingen samen per 1 september 2018.[2]

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

De VARA tussen 1925 en 1940[bewerken | brontekst bewerken]

Polygoonjournaal uit 1929. Opening van het VARA-studiogebouw in Hilversum.
Polygoonjournaal uit 1950. VARA familiefeest t.g.v. 25-jarig bestaan.

V.A.R.A. was oorspronkelijk een acroniem voor "Vereeniging van Arbeiders Radio Amateurs". Sinds 1957 heette de omroep echter Omroepvereniging VARA, en was het dus officieel geen afkorting meer. Initiatiefnemers tot de oprichting van de VARA waren Levinus van Looi, radioredacteur van Het Volk en Ger Zwertbroek, chef bij De Arbeiderspers. Van Looi werd de eerste voorzitter van de VARA, Zwertbroek omroepsecretaris en propagandist. De administrateur van de bond van meubelmakers en behangers, Jan Willem Lebon, werd gekozen tot penningmeester. In de beginjaren zond de omroep slechts acht uur per week uit. Vanwege het betrekkelijke amateurisme in die tijd kreeg zij met name van de AVRO-aanhang de bijnaam "Van Armoe Rammelt Alles".[3][4] De V.A.R.A. gaf bouwpakketten uit waarmee de leden zelf een eenvoudig radiotoestel in elkaar konden zetten, de Varadyne.[5] Swierstra beschrijft in zijn boek Geboorte en opkomst van de VARA de ontwikkelingen op radiogebied tot 1940.

De VARA tijdens de Duitse bezetting van Nederland[bewerken | brontekst bewerken]

Tijdens de Duitse bezetting van Nederland (van 15 mei 1940 tot 5 mei 1945) werkte de VARA onder leiding van voorzitter Arend de Vries aanvankelijk mee met de Duitse bezettingsmacht. Zij deed dat na een oproep van NSB-voorman Meinoud Rost van Tonningen. Een radiorede op 24 juli 1940, waarin De Vries de opstelling van de VARA ten opzichte van de Nieuwe Orde toelichtte, leidde tot uitgebreide protesten en duizenden opzeggingen. Men stelde dat De Vries zowel naar vorm als inhoud faalde, vormelijk omdat de rede niet eerst werd voorgelegd aan de verenigingsraad (de vertegenwoordiging van de leden), inhoudelijk omwille van de dubbelzinnig voorkomende zinsnede: Welnu zij (de werkers van onze arbeiderbeweging) mogen beseffen dat niets is ingestort (na de Duitse bezetting vanaf 15 mei 1940) dan een beletsel op de weg naar een betere samenleving, indien ieder trouw blijft aan zijn overtuiging en bereid om ondanks alle moeilijkheden mee te bouwen aan een nieuwe arbeidsgemeenschap.[6] De Vries' aanvankelijk toegeeflijke houding ten opzichte van de Duitse bezetter was ook ingegeven door van Tonningens dreiging dat bij niet-medewerking de VARA als instelling zou worden opgeheven. De verenigingsraad keurde het plan om door te werken onder beperkende voorwaarden eenstemmig goed. Deze hielden in dat alle programma's op voorhand gekeurd moesten worden door de Rundfunkbetreuungsstelle (RBS of radiocontrolecommissie)[7] en op bevel van rijkscommissaris Seyss-Inquart de aanstelling van Rost van Tonningen als commissaris van de SDAP (alsook van de daarmee verwante organisaties als de VARA, de Arbeiderspers, de jeugdbeweging AJC, de Arbeiderssportbond, het Instituut voor Arbeidersontwikkeling, de vrouwenclubs, de muziek- en zangverenigingen). Alleen bestuurslid J.B. Broeksz wilde hier niet aan medewerken en ging met onbetaald verlof. Socialistisch voorman en SDAP-voorzitter Koos Vorrink noemde de stap zelfs 'verraad'. De openlijk antinazistische publicist J.H. Scheps veroordeelde de stap in zijn brochures eveneens uitdrukkelijk.[8]

De VARA had een relatief groot aantal Joodse medewerkers en bestuursleden, zoals Meyer Sluyser (die op 15 mei 1940 naar Engeland kon vluchten) en artiesten als Johnny en Jones, die vaak een prominente rol in de programmering hadden (deze laatste twee ontkwamen niet aan vernietiging).

Al vanaf de Duitse inval op 10 mei 1940 verloor de VARA in hoog tempo leden: volgens De Jong in zijn serie Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog raakte de omroep in één maand 50.000 van haar 150.000 leden kwijt. Na De Vries' rede daalde het aantal eind augustus tot 65.000. Eind 1940 resteerden er nog 40.000 leden.[9] De grote terugval in ledenaantal lag hierin dat men als natrekbaar VARA-lid vreesde voor persoonlijke gevolgen en dat men na de De Vries' rede van 24 juli voor de VARA geen taak meer zag. In de week van 2 tot 8 maart 1941 moest de VARA, net als de andere omroepverenigingen, al haar activiteiten overdragen aan de gelijkgeschakelde Rijksradio-omroep die gaandeweg bol stond van nationaalsocialistische tirades. Het laatste nummer van het radioprogrammaboekje De Radiogids verscheen op 27 december 1941 met 26 000 abonnees. De NSB-gezinde Luistergids verving deze al vlug.

Curved, triangular radio with brown wooden cabinet
Philips chapel radio model 930A, 1931

Wat de liquidatie betreft, alle activa van de VARA gingen in volmaakte volgorde bij erkenning op papier over naar de staat. Alle personeelsleden, inclusief de Joodse, werden overgenomen. Nadien ging men over tot het verbod nog andere zenders te beluisteren en ten slotte, op straffe van deportatie, vanaf april 1943 de inlevering van alle radio's in bezet Nederland. Soms verving men de grote Philips radiokast door een clandestiene kleine radio zodat men de door de Duitsers verboden zenders kon blijven beluisteren.[10]

Dick Verkijk beschreef de geschiedenis van de VARA in oorlogstijd uitgebreid in zijn boek Radio Hilversum 1940-1945. De Jong gebruikte hier delen uit voor zijn werk Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Ook G.P. Bakker verwijst in zijn boek Het hellende vlak. Radio-omroep in nazi-greep (1981) naar Verkijks publicatie. Ook in de in 2009 in opdracht van de VARA geschreven "biografie van een omroep" door Huub Wijfjes werd een hoofdstuk "Door een zee van bloed en tranen" gewijd aan deze episode.

Verzuiling[bewerken | brontekst bewerken]

Tijdens de verzuiling was het de omroep van de socialistische/sociaaldemocratische zuil, en onderhield de VARA nauwe banden met de SDAP en later met de Partij van de Arbeid en met de vakbeweging (de NVV en later de FNV). Bekende partijcoryfeeën als Jaap Burger, André Kloos en Marcel van Dam zijn jarenlang voorzitter geweest van de VARA. In het programma In de Rooie Haan werd vaak openlijk partij gekozen voor de sociaaldemocraten. Tot 1980 waren de PvdA en de FNV vertegenwoordigd in het bestuur van de VARA. Sinds die tijd bestaat er geen formele band meer tussen enerzijds de VARA en anderzijds de PvdA en de FNV.

Recente geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Onder het voorzitterschap van Marcel van Dam (1986-1995) verzakelijkte de VARA. Van Dam begon met drastische bezuinigingen, waardoor veel medewerkers van de radioafdeling en de ondersteunende diensten hun baan verloren. Nieuwe televisiemedewerkers gingen werken op tijdelijke contracten. Een select aantal presentatoren moest de VARA een "herkenbaar gezicht" geven. Een aantal jaren was dit beleid succesvol; het werd dan ook voortgezet door Van Dams opvolger Vera Keur. Die deed in 2000 een onderzoek naar een toekomst als "private omroep", wat onhaalbaar bleek.

Samen met de VPRO en de NPS heeft de VARA de afgelopen jaren geprobeerd het "thuisnet" NPO 3 gestalte te geven. De VARA verzette zich aanvankelijk heftig tegen pogingen van de Raad van Bestuur van de Publieke Omroep om de programma's anders over de drie netten te verdelen; bij de totstandkoming van het nieuwe schema in april 2006 kon de omroep echter zeer tevreden zijn over de hem toebedeelde zendtijd.

In mei 2011 gaven de VARA en BNN te kennen het voornemen te hebben om onder voorwaarden te willen fuseren in het kader van de voorgenomen reorganisatie van het omroepbestel in 2016.[11] Op 1 januari 2014 was deze fusie een feit. De omroepbedrijven VARA en BNN zijn op die datum gefuseerd. Vanaf 24 augustus 2017 zenden beide omroepen uit onder de naam BNNVARA.[12] De afzonderlijke ledenverenigingen VARA en BNN bleven bestaan tot 1 september 2018.

Televisie[bewerken | brontekst bewerken]

Programma's[bewerken | brontekst bewerken]

Huidige programma's[bewerken | brontekst bewerken]

De VARA zendt zijn televisieprogramma's uit verdeeld over de drie publieke netten.

Bekende voormalige programma's[bewerken | brontekst bewerken]

Buitenlandse series[bewerken | brontekst bewerken]

Omroepers/omroepsters[bewerken | brontekst bewerken]

op chronologische volgorde

Online[bewerken | brontekst bewerken]

Televisiepresentatoren en -presentatrices[bewerken | brontekst bewerken]

Zie Lijst van presentatoren van de VARA voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Televizierring[bewerken | brontekst bewerken]

In de historie van de Gouden Televizier-Ring, de jaarlijkse prijs voor het beste televisieprogramma, vielen er tien VARA-programma's deze prijs ten deel:

Radio[bewerken | brontekst bewerken]

Huidige radioprogramma's[bewerken | brontekst bewerken]

Bekende voormalige radioprogramma's[bewerken | brontekst bewerken]

Hoorspelen[bewerken | brontekst bewerken]

De VARA zond vroeger ook hoorspelen uit, onder andere:

Andere hoorspelen zijn te vinden op de lijst van Nederlandse hoorspelen

Voorzitters[bewerken | brontekst bewerken]

Voorzitters van de VARA in de periode 1925 tot heden waren:[13]

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Zie de categorie VARA van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=VARA&oldid=63212460"