Ыстатыйаны саҕалыырга көмөлөһөр Сирдьит баар. Сигэтин аллара маннык кинигэ ойуутун таһыгар булуоҥ 
.
Сахалыы буукубалар браузергар тахсыбат буоллахтарына маны баттаа
Бикипиэдьийэ — бу элбэх омук тылынан суруллар аһаҕас энциклопедия
Манна ким баҕалаах талбыт ыстатыйатын уларытар эбэтэр саҥа ыстатыйаны суруйар кыахтаах.
Билигин Бикипиэдьийэҕэ 16147 сахалыы, уонна атын 318 омук тылынан өссө 60 мөлүйүөнтэн тахса ыстатыйа баар.
|
|
- Тоҕойдору туораан ис,
- Арҕастары ааһан ис,
- Саргы дьайаан Сахам тыла,
- Сарыал санаа — Сахам тыла!
- Бүөтүр Тобуруокап
|
|
|
|
|
Бырайыак кылгас устуоруйата маннык — бастаан 2006 сыл бүтэһигэр: бу тугуй, тоҕо атын омуктарга баарый, биһиэхэ суоҕуй, — диэн ыйытыылар кэнниттэн: арай?, тоҕо сатаныа суоҕай? — диэн саарабыл кэнниттэн: ээ, чэ холонон көрүөххэ, — диэнтэн тахсыбыт суол.
Кыттар дьон араас идэлээх, араас дойдуга олорор, саастарынан эмиэ тэҥэ суох дьон.
Биһиги санаабытыгар дьон элбэхтик кытыннаҕына, бэрт эбит диэн биһирээтэҕинэ, сүрдээх, кэскиллээх буолар туруктаах бырайыак. Күн-түүн көннөрү дьон көмөтүнэн ис хоһооно да тупса, ыстатыйатын ахсаана да элбии турар.
|
|
Олунньу 16 күнэ
- Хотугу Кэриэйэ
 Хотугу Кэриэйэ — Чаҕылыйар сулус күнэ (Ким Чен Ир төрөөбүт күнэ)
- Литва
 Литва — Судаарыстыбаннас сөргүтүллүүтүн күнэ (Арассыыйаттан уонна Германияттан 1918 сыллаахха)
- Аляска
 Аляска (АХШ) — Елизабет Ператрович күнэ (1988 сыллаахтан бэлиэтэнэр). Елизабет Ператрович (1911-1958, төрүүрүгэр Ḵaax̲gal.aat, тлинкииттии "бэйэтэ бэйэтин сууланар"), киһи бырааьын туруулаһааччы, Аляска төрүт олохтоохторун аатыттан тэҥ быраап иһин охсуспута. Кини туруорсуутунан Аляскаҕа бу күн 1945 сыллаахха Дискриминацияны утары охсуһуу сокуона ылыныллыбыта.
Түбэлтэлэр
- 1249 — Франция хоруола Людовик IX Андре де Лонжюмо диэн доминикаан манааҕа салайааччылаах посольствоны Монгуол импиэрийэтин баһылыгар Гуйук Хааҥҥа ыыппыт. Лонжюмо биир сыл устата айаннаан тиийиэр диэри Гуйук Хаан өлөн хаалбыт, саҥа хаан талыллыар диэри судаарыстыбаны салайан олорбут хаан ойоҕо Огул Хаймыс хоруол баай бэлэхтэрин бас бэринии бэлиэтин быһыытынан туппут, хоруй суругар хоруолу бэйэтин оччо ахсарбаттыы ахтыбыт.
- 1270 — Литва Улуу княжествотын сэриитэ Ливон уордьанын сэриитин Каруза аттынааҕы кыргыһыыга үлтүрүппүт.
- 1722 — Бүөтүр I «Бүрүстүөл нэһилиэстибэтин туһунан ыйаахха» илии баттаабыт. Импэрээтэр оннугар хаалааччыны бэйэтэ талар буолбут. Бу ыйаахтан сылтаан XVIII үйэ Арассыыйаҕа дыбарыас перевороттарын үйэтэ буолбута.
- 1854 — Казахстаҥҥа Жетысу (каз. Сэттэ уу, Семиречье) сиригэр Верный диэн кириэппэс олохтоммут. Билигин — Алматы.
- 1916 — генерал Юденич Кавказтааҕы аармыйата Туурсуйа 3-с аармыйатын урусхаллаабыт, хааннаах кыргыһыы түмүгэр Эрзурум кириэппэһи ылбыт.
- 1918 — Литва Арассыыйаттан уонна Германияттан тутулуга суоҕун биллэрбит.
- 1937 — Америкаҕа Уоллес Х. Карозерс нейлоҥҥа патент ылбыт.
- 1943 — Харьков куорат ниэмэс сэриилэриттэн босхоломмут. Ол эрэн кулун тутарга ниэмэстэр утары кимэн киирэн Харьковы төттөрү ылбыттара.
- 1945 — Аляскаҕа тэҥ быраап туһунан сокуон олоххо киирбит. Бу АХШ-ка ылыныллыбыт дискриминацияны утары бастакы сокуон.
- 1957 — ССРС-ка «За спасение утопающих» мэтээл олохтоммут.
- 1976 — ССРС-ка Каматааҕы массыына собуотун конвейерыттан бастакы КАМАЗ массыына оҥоһуллан тахсыбыт.
- 1992 — Экэниэмикэҕэ бииргэ үлэ тэрилтэтин (нууч. ОЭС) мунньаҕар Тегераҥҥа ОЭС чилиэннэринэн Азербайджан, Узбекистан, Туркменистан, Кыргыстаан уонна Таджикистан буолбуттар.
- 2005 — Арассыыйа ратификациялаабытын кэнниттэн Киото боротокуола олоххо киирбит. Бу сайдыылаах уонна сайдан эрэр экономикалаах дойдулар парниковай эффеги оҥорор гаастары таһаарыыны кыччаталларын эбэтэр улаатыннарбаттарын мэктиэлиир докумуон.
- 2005 — Бүлүү улууһун дьаралыга бигэргэммит.
Төрөөбүттэр
- 1831 — Николай Лесков (1895 өлб.), нуучча тылын сыыһырдар киирии тыллар утары охсуспут биллиилээх нуучча суруйааччыта. "Левша" туһунан айымньы ааптара.
- 1941 — Ким Чен Ир — 1994—2011 сылларга Хотугу Кэриэйэ басхана.
Өлбүттэр
- 1871 — Шамиль Имам (1797 төр.), Хапхаас олохтоох омуктарын баһылыга, Хотугу Хапхаас имамаатын салайааччыта.
Телеграм-ханаалбытыгар суруттаххына биһиги да үөрүөхпүт, бэйэҥ да астыныаҥ ;)
Соторутааҥы ыстатыйалар
Ааҕыҥ, көннөрүҥ
Бу күннэрдээҕи уларыйыылар — ким тугу суруйбутун көрүөххэ сөп.
Бу саҥа ыстатыйалар, онон өссө чочулла илик буолуохтарын сөп. Алҕастаах буоллахтарына харса суох көннөрүҥ.
|
|
Бүгүҥҥү ойуу
Шувейран, Тимимин хаспаҕа, Алту-Рибейра паарка, Сан-Паулу, Бразилия
Үчүгэй (сэргэммит) ыстатыйа
Кыталык (Grus leucogeranus) — сэдэх көтөр, туруйа көрүҥэр киирэр.
 Кыталыктар ( Grus leucogeranus) 1 м 40 см үрдүк кыталык ыйааһына 6 киилэ буолар. Атыырын ыйааһына тыһытынааҕар ыарахан. Кыталык дьүһүнэ кылбаа маҥан, сирэйэ түүтэ суох, уот кыһыл. Атахтара кытархайдар. Кынатын төбөтө харалаах. Кыталык оҕото төбөтө, кэтэҕэ кытархай кугас, атын түүтэ сырдык кугас. Сымыыттан тахсарыгар хараҕа халлаан күөҕэ өҥнөөх, алта ыйыгар араҕас буолар.
Аан дойду кыталыга үс популяциялаах: илиҥҥи, киин уонна арҕаа. Кыталык илиҥҥи популяцията Саха сиригэр Халыма намталыгар сайылыыр, кыстыыр сирэ — Янцзы өрүс орто тардыыта, Кытай соҕуруулуу-илин өттө.
(өссө…)
Бастыҥ ыстатыйа
Яков Федорович Санников (1844—1908) — өбүгэлэрин үгэстэрин тутуһан нуучча уонна омук полярниктарыгар сүҥкэн улахан үтүөнү-өҥөнү оҥорбут саха атыыһыта. Кини суон сураҕа Муустаах байҕал кытыытынан эрэ буолбакка, бүтүн Россия үрдүнэн биллибит. Булуҥҥа былыр «халлааҥҥа таҥара, биһиэхэ Яков Санников» дииллэр эбит. 1886 сыллаахха доктор Бунге экспедициятыгар көмөлөспүт. 1894 сыллаахха барон Толль Ф.Нансеҥҥа депо тутарыгар көмөлөспүт. Ол өҥөлөрүн иһин икки кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыт (онтон биирин Швеция ыраахтааҕыта Оскар биэрбит).
(өссө…)
Көмүөл күүһэ
Бүгүн бу ыстатыйалары тупсарабыт, тылбаастыыбыт:
Амма улууһа — Бастыҥ ыстатыйаҕа хандьыдаат
Ыстатыйаны уларытыы киинэ курдук көстүүтэ: Көмө:1-кы уруок
Ыҥырыы
Хаһыаттарга, сурунаалларга, атын да сирдэргэ Бикипиэдьийэни ахтыбыт буоллахтарына биһиги үөрэбит. Тоҕото өйдөнөр — ол аата үлэбит си-дьүгээр хаалбатын, дьоҥҥо туһалааҕын бэлиэтэ. Ити бастакытынан. Иккиһинэн — төһөнөн элбэх киһи билэр да, оччонон элбэх киһи кыттар. Онон күннүккүтүгэр (блогкутугар) кэмиттэн кэмигэр ахтар буолуҥ, элбэх дьоҥҥо туһаайан суруйар дуу этэр дуу буоллаххытына эмиэ бикипиэдьийэни кыбытар буолуҥ. Манна оннук ахтыллыбыт түгэннэр испииһэктэрэ баар.
|
|
Уруулуу ситимнэр
Wikimedia Пуондата элбэх омук тылынан тахсар, көҥүл уларытыллар уонна туһаныллар хас да тус-туһунан бырайыактардаах:
|
.
