Çĕр (планета)
- Ытти пĕлтерĕшсене Çĕр (пĕлтерĕшĕсем) статьяра пăхăр.
Çĕр ![]() | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() | |||||||
Физика пахалăхĕсем | |||||||
Экватор радиусĕ, çм | 6378,14 | ||||||
Поляр радиусĕ, çм | 6356,78 | ||||||
Вăтам радиусĕ, çм | 6371,3 | ||||||
Экватор тăршшĕ, çм | 40 075 | ||||||
Калăпăшĕ, çм³ | 1,0832×1012 | ||||||
Йывăрăшĕ, кг | 5,9737×1024 | ||||||
Тачăлăхĕ, г/см³ | 5,515 | ||||||
лаптăкĕ, çм² | 510 065 700 | ||||||
Ирĕклĕ ӳкен хăвăртлăхĕн ӳсĕмĕ, экватор çинче, м/ç² | 9,766 | ||||||
Иккĕмĕш космослăх хăвăртлăхĕ, м/ç | 11 180 | ||||||
Çаврăнун сидер тапхăрĕ, сех. | 23,934 | ||||||
Орбитăн экватор патĕнчи тайлăмĕ, ° | 23,45 | ||||||
Çийĕнчи температура, К |
| ||||||
Çийĕнчи атмосфера пусăмĕ, кПа | 101,325 | ||||||
Орбита пахалăхĕсем | |||||||
Хĕвелтен аяк вăтам хушă, çм | 149 597 890 (1,0 а. в.) | ||||||
Перигели, çм | 147 100 000 | ||||||
Афели, çм | 152 100 000 | ||||||
Сидер çулĕн тапхăрĕ, кунсем | 365,256366 | ||||||
Вăтам орбита хăвăртлăхĕ, м/ç | 29 785,9 | ||||||
Орбитăн эксцкентритечĕ | 0,01671022 | ||||||
Эклиптика тӳремĕнчен орбита тайăмĕ, ° | 0,00005 | ||||||
Орбитăн çавракăшĕ, çм | 924 375 700 | ||||||
спутникĕсем | 1 (Уйăх) | ||||||
спутник шутланать | Хĕвел | ||||||
Атмосфера тытăмĕн шучĕ, % | |||||||
Азот | 77 | ||||||
Йӳçлĕк | 21 | ||||||
Аргон | 1 | ||||||
Углерод икĕйӳçĕлĕхĕ, шыв пăсĕ |
йĕрĕсем |
Çĕр (астрономи символĕ: ) — Хĕвелтен виççĕмĕш тăракан планета, хĕвелĕн спутникĕ. Ун патĕнче çаврăнса тăрать. Хăйĕн йĕри тавра 24 сехет (пĕр кун) хушинче, хĕвель йĕри тавра 12 уйăх (пĕр çул) хушинче çаврăнать. Çулла хĕвел патне çывăха пырать те çӳле хăпарать, хĕлле инçете каять те аяла анать.
Çĕрĕн кун-çулĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çĕр тата ытти Хĕвел системин планетисем 4,54 млрд çул каялла [1] пĕрлĕх Хĕвел тĕтрелĕхĕнчен, диск евĕр тусанпа газран, Хĕвел хыççăн пулса тăнă.
Çĕр тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Хорми[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çĕр çаврака, тăпраран, хăйăртан, тăмран, шывран, сывлăшран тăрать.
Хими тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çыхăнăвĕ | Хормули | Процентлă шучĕ |
---|---|---|
Вутчул-çĕр | SiO2 | 59,71 % |
Тăм-çĕр | Al2O3 | 15,41 % |
Кальци йӳçĕлĕхĕ | CaO | 4,90 % |
Магни йӳçĕлĕхĕ | MgO | 4,36 % |
Натри йӳçĕлĕхĕ | Na2O | 3,55 % |
Тимĕр йӳçĕлĕхĕ (II) | FeO | 3,52 % |
Кали йӳçĕлĕхĕ | K2O | 2,80 % |
Тимĕр йӳçĕлĕхĕ (III) | Fe2O3 | 2,63 % |
Шыв | H2O | 1,52 % |
Титан икĕйӳçĕлĕкĕ | TiO2 | 0,60 % |
Фосфор пентоксичĕ | P2O5 | 0,22 % |
Пурĕпе | 99,22 % |
Çĕрĕн йывăрăшĕ 5,98 яхăн·1024 кг тан. Вăл чылайрах тимĕртен (32,1 %), йӳçлĕкрен (30,1 %), кремнирен (15,1 %), магнирен (13,9 %), серăран (2,9 %), никкĕльрен (1,8 %), кальцирен (1,5 %) и алюминирен (1,4 %) тытăнса тăрать; ытти элеменчĕсем çине 1,2 % юлать.
Шалти тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
![](http://webcf.waybackmachine.org/web/20221006015110im_/https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Globe4.jpg/220px-Globe4.jpg)
Çĕр витĕмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çĕрĕн мантийĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Манти — Çĕрĕн силикатлă çавра капламĕ. Вăл ытларах ту тăприллĕ перидотитсенчен — магни, тимĕр, кальци селикачĕсенчен тăрать. Мантийĕн ту тăприсем кăштах шăраннисем Çĕр витĕмĕн çӳлти сийне хăпарнă çем базальт е унăн евĕр шăранчăкĕсем пулса тухаççĕ. Манти Çĕр йывăрăшĕн 67 %, 83 % яхăн калăпăшĕн пайĕ пулать. Вăл Çĕр витĕмĕн аялти чиккинчен 5 — 70 километр пуçланса, тĕшĕн чиккине çити, 2900 км пырать.
Çĕрĕн тĕшĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Тĕшши тимĕр-никĕль хутăш шăранчăкĕсенчен, ытти сидерофиллă элементсенчен тăрать.
Тектоника платформисем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Плита ячĕ | Лаптăкĕ 106 км2 |
Витĕмлех лаптăкĕ |
---|---|---|
Африка плитти | 61,3 | Африка |
Антарктика плитти | 60,9 | Антарктика |
Австрали плитти | 47,2 | Австрали |
Еврази плитти | 67,8 | Ази тата Европа |
Çурçĕр Америка плитти | 75,9 | Çурçĕр Америка тата çурçĕр-тухăç Çĕпĕр |
Кăнтăр Америка плитти | 43,6 | Кăнтăр Америка |
Лăпкă океан плитти | 103,3 | Лăпкă океан |
Уйăх[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Ячĕ | Диаметр | Йывăрăшĕ | Мăн çурма тĕнĕлĕ | Çаврăну тапхăрĕ |
---|---|---|---|---|
Уйăх | 3 474,8 км | 7,349·1022 кг | 384 400 км | 27 кун 7 сехет 43,7 минут |
Çавăн пекех[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- ^ G.B. Dalrymple . — California: Stanford University Press, 1991. — ISBN ISBN 0-8047-1569-6
Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çак статьяра çăлкуç каçисене пĕлтермен. Информаци тĕрĕссине кăтартакан çăлкуç пулмалла, унсăрăн ăна кăларса пăрахма та пултараççĕ.
Эсир çак статья валли сумлă çăлкуç тупса хушма пултаратăр. |
Çĕр космос уçлăхĕнче |
|
---|---|
Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр. Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла. |