మళ్లీ పెరేడ్‌. పీటీ తర్వాత బ్రేక్ ఎనభై నిముషాలు. కానీ, ఆ గ్రౌండ్‌లోనుంచి బారక్స్‌కి చేరి, తర్వాతి పీరియడ్‌కి అనుగుణంగా డ్రెస్ మార్చుకుని, మెస్‌‍లో బ్రేక్‌ఫాస్ట్ చేసి, మళ్లీ స్క్వాడ్‍లో అందరమూ ఒక తీరైన గుంపుగా తయారై క్లాస్ జరిగే మరో ట్రైనింగ్ గ్రౌండ్‌కి చేరడానికి బొటాబొటీగా సరిపోయింది. వగర్చుకుంటూ డ్రిల్ షెడ్ ముందర నిలబడ్డాం. డ్రిల్ మాస్టర్ హవల్దార్ మా కోసమే ఎదురుచూస్తున్నాడు కోపంగా.

పండుముసిలి అంటారు. ఈవిడ లాంటి వాళ్ళనేనా? పాక్కుంటూ, డేక్కుంటూ ఉండే ముసిలివాళ్ళూ ఉంటారు కామోసు. నేనెప్పుడూ ఎవర్నీ చూడలేదు. బామ్మ మరికొన్నేళ్ళకి ఇలా అయిపోతుందా ఏం? అమ్మో! బామ్మ ఇలా అవకూడదు. తను అసలే పొట్టిమనిషి. ఈవిడలా నడుం వొంగిపోతే ఇంకేమైనా ఉందా!

బ్రిటీష్ పాలన నుండి దేశాన్ని విముక్తి చేయడానికి విద్యార్థులు పెద్ద ఎత్తున పోరాడుతున్నందువలన పాఠశాలలు, కళాశాలలు అన్నీ మూసివేశారుట. అంతేకాదు, ఇంత జబ్బున పడి కోలుకుంటున్న నన్ను పరామర్శించడానికి నా ప్రాణస్నేహితుడు హెచ్‌కె ఇంతవరకు ఎందుకు రాలేదు అనుకున్నారు? వాడిని పోలీసులు అరెస్ట్ చేసి జైల్లో పెట్టారుట.

ఆయనకి భారతీయ తత్త్వశాస్త్రమన్నా, సంస్కృతి అన్నా వల్లమాలిన అభిమానం. పాఠాలు చెబుతున్నపుడు మధ్యమధ్యలో ఈ విషయాలు దొర్లించిన సందర్భాలు ఎన్నో ఉన్నాయి. సంప్రదాయం పట్ల కొంత మొగ్గు ఎక్కువ ఉన్నప్పటికీ, ఏది చెప్పినా, సంప్రదాయాన్ని, సైన్సునీ మేళవిస్తూ మనసుకి హత్తుకుపోయేలా చెప్పేవారు. ఒకసారి క్లాసులో ‘ఏకం సత్ విప్రాః బహుధా వదంతి’ అన్న నానుడి ప్రస్తావన వచ్చింది. ఆలోచనలు వెళ్ళి వెళ్ళి చివరకి ‘సత్యం స్వరూపం ఏమిటి?’ అన్న ప్రశ్నకి దారి తీశాయి.

ఆనందుడు చెప్పడం ప్రకారం భగవానుడు భిక్షుసంఘానికి ఎవర్నీ నాయకుడిగా నిర్దేశించలేదు. దీనికి రెండు కారణాలు కావొచ్చు. మొదటిది ఆయన ముఖ్య శిష్యులైన శారిపుత్ర, మౌద్గలాయనులు అప్పటికే దేహం చాలించారు. రెండోది, ఎవరికైనా నాయకత్వం కట్టబెడితే వాళ్ళు ఉత్తరోత్తరా అధికారం కోసం పాకులాడుతూ, దెబ్బలాటలతో ధర్మం గురించి పూర్తిగా మర్చిపోయే రోజులు రావడానికి అవకాశం ఎక్కువ.