Berlín
| Berlín Berlin | |||||
| Ciudat y estau d'Alemanya | |||||
| |||||
 Mapa de situación en Alemanya | |||||
| Entidat • Estau |
Ciudat y estau Alemanya
| ||||
| Capital | Berlín | ||||
| Idioma oficial • Atros idiomas |
Alemán Alemán central y baixo alemán | ||||
| Superficie • Total |
891.69 km² | ||||
| Gubierno • Alcalde |
Ernst Reuter | ||||
| Población • Total (1250) • Densidat |
1 200 hab. 3.856 hab/km² | ||||
| Chentilicio | Berlinés/a | ||||
| ISO 3166-2 | DE-BE | ||||
| Pachina web oficial | |||||
Berlín (prenunciato en alemán ) ye una ciudat que ye a la vegata a capital d'Alemanya y d'un estato federato (rechión d'Alemanya). A ciudat s'entivoca cheograficament con o estato, que ye rodiato de raso por o de Brandemburgo (veyer mapa), d'o qualo se desalpartó en 1920.
Trescruzata por o río Spree y situata a una a distancia de bells 70 km d'a muga entre Alemanya y Polonia, Berlín ye a ciudat más poblata y ampla d'o país, asinas como una d'as mas destacatas en politica d'a Unión Europea (UE). A suya población ye de 3.437.916 habitants en una superficie de 891,68 km², con una densidat de población de 3.856 hab/km² (2014).
Berlín, una ciudat d'a quala ya se decumenta a suya existencia en o sieglo XII, estió a capital d'o Reino de Prusia, y dimpués d'o Imperio alemán dende a unificación alemana en 1871 dica a fin d'a Segunda Guerra Mundial con a redota d'o Tercer Reich, amás de mientres a Republica de Weimar. Dende 1945 dica 1946, a ciudat estió dividita en quatre zonas d'ocupación melitar d'os Aliatos. En 1949, a nueva Alemanya Occidental establió a suya capital en Bonn, y a Republica Democratica Alemanya creyata por a Unión Sovietica establió a suya capital en Berlín, encara que nomás en l'antiga Zona d'ocupación melitar sovietica. En 1990 a capital de l'Alemanya reunificata se transfirió a Berlín dende a ciudat de Bonn.
A ciudat de Berlín ye una d'as mas importants metropolis d'Europa, destacando por o suyo papel en a Cultura, a Historia, a Sciencia, os medios de comunicación y tamién por o suyo papel en a politica. Tamién ye un activo centro industrial, encara que as suyas industrias son mas que mas en sectors tecnolochicament abanzatos, como telecomunicacions, optoelectronica,Tecnolochías d'a Información y a Comunicación, industria automobilistica, incheniería biomedica u biotecnolochía. En a suya faceta cultural, destaca por os suyos museus, universidatz u orquestas.
Historia[editar | modificar o codigo]
Encara que a ciudat de Berlín se fundó alto u baixo en 1200, hue en día no bi ha repuis d'ixas primeras anyadas d'a ciudat, que en ixe inte yera nomás que una chicota localidat establita en as mugas orientals d'o Sacro Imperio Román Chermanico con os pueblos eslavos encara no chermanizatos. Nomás quan en o sieglo XV Frederico I esdevenió elector d'o Electorato de Brandenburgo s'alazetó o desembolique de Berlín, que estió a ciudat que esdevenió a suya capital, mesmo que continó estando a capital d'as succesivas entidatz politicas que naixioron como herencio de Brandenburgo, dica esdevenir en zaguerías d'o sieglo XX a capital de l'Alemanya reunificata, en o rechimen politico dito Imperio alemán.
En os anyos 1920 a ciudat de Berlín yera una d'as ciudatz con una mayor presencia en a cultura europea, pero ixo cambeó de raso con l'abanze d'o nazismo y d'o Tercer Reich, en un proceso que remató en zaguerías d'a Segunda Guerra Mundial con l'apocalipsi d'o nazismo en a batalla de Berlín entre l'Exercito Royo y a Wehrmacht, rematando con os repuis que encara no heban destruito os bombardeyos aerios d'os Aliatos occidentals mientres a guerra. Quan remató a guerra, a ciudat quedó dividita, en un reflexo d'a mesma división d'Alemanya en Alemanya Occidental y Alemanya Oriental, dica a reunificación d'Alemanya mientres os anyos 1990, quan a ciudat tornó a estar a capital d'una Alemanya una atra vegata unificata. Mientres os anyos 1960 se bi devantó o dito muro de Berlín, que deseparaba, encerclando-la, a parte d'a ciudat que feba parte de l'Alemanya Occidental. Ta la recuperación d'a suya capitalidat, en chunio de 1991 se votó una en lechislación especifica en o Bundestag, y en 1999 prencipió o proceso de teslato d'as oficinas gubernamentals dende Bonn enta Berlín.
Cheografía[editar | modificar o codigo]
A ciudat de Berlín se troba situata en una plana, a dita plana chermano-polaca, a 33 metros d'altaria sobre o ran d'a mar, en a confluencia d'o río Havel (afluent d'o río Elba) con o suyo afluent o río Spree. A cantos d'istos ríos se troban muitos lacos, estando mesmo ista a etimolochía d'o nombre d'a ciudat, que deriva d'a radiz brl con o significato de "puesto humido" (en cuentas d'a etimolochía popular, que relaciona o toponimo con a palabra Bär, que significa "onso".
Actualment Berlín s'estendilla en un territorio que dista d'este enta ueste una distancia d'alto u baixo 45 km, con una distancia norte-sud de bells 38 km, rodiato de raso por o estato de Brandemburgo, con o qualo heba formato historicament una unidat.
Administración[editar | modificar o codigo]
Administrativament, Berlín no ye nomás que una ciudat, sino que amás ye uno d'os estatos federatos (länder) alemans, estando asinas una ciudat-estato, mesmo que Hamburgo y Bremen. Sindembargo, istas dos ciudatz ya teneban una tradición de sieglos de semi-independencia mientres o Sacro Imperio Román Chermanico y por contra Berlín plegó a ixe estatus pos as mesmas circunstancias d'o suyo desembolique urbán mientres o sieglo XX y lo consolidó en zaguerias d'os anyos 1940, en a posguerra, por a situación politica alemana. Por ixo a figura d'o suyo alcalde no se denomina asinas, sino que ye formalment o chefe d'un estato alemán esleito por o Parlamento estatal.
Alcaldes[editar | modificar o codigo]
Lista d'alcaldes democraticos dende 1945:
| Lechislatura | Nombre | Partito politico |
|---|---|---|
| 1991-2001 | Eberhard Diepgen | CDU |
| 2001-2014 | Klaus Wowereit | SPD |
| 2014-hue | Michael Müller | SPD |
Districtos[editar | modificar o codigo]
A ciudat de Berlín se troba hue y dende l'1 de chinero de 2001 dividita en 12 districtos municipals (dica ixe inte se trobaba dividita en 23): Berlín-Mitte, Friedrichshain-Kreuzberg, Pankow, Charlottenburg-Wilmersdorf, Spandau, Steglitz-Zehlendorf, Tempelhof-Schöneberg, Neukölln, Treptow-Köpenick, Marzahn-Hellersdorf, Lichtenberg y Reinickendorf.
Molimentos y puestos d'intrés[editar | modificar o codigo]
- Fernsehturm de Berlín, una torre de televisión situata en o centro de Berlín y devantata en 1969 mientres a Republica Democratica Alemana, esdevenindo un simbolo de Berlín Oriental t'as autoridatz d'a RDA. Con os suyos 368 metros d'altaria (orichinalment 365) ye o segundo edificio mas alto d'Europa.
- Muro de Berlín, que feba parte de l'antiga muga entre Alemanya Occidental y Alemanya Oriental, devantato en 1969 y que con a suya cayita en 1989 ubrió o camín a la reunificación d'Alemanya, en esboldregar-se o rechimen politico d'a RDA.
- Puerta de Brandemburgo, una d'as antigas puertas de dentrada en a ciudat y que ha esdevenito uno d'os suyos simbolos principals. Situata amán d'o Reichstag, se devantó en estilo neoclasico en zaguerías d'o sieglo XVIII seguntes un disenyo de l'arquitecto Carl Gotthard Langhans a iniciativa d'o rei Frederico-Guillén II de Prusia.
- Reichstag, o Parlamento de l'Alemanya reunificata dende 1999. Con danyos greus en o dito incendio d'o Reichstag en 1933, mes greus encara mientres os bombardeyos en a Segunda Guerra Mundial y quasi destruito de raso mientres a batalla de Berlín en 1945, fue reconstruito en os anyos 1950.
- Rotes Rathaus (Casa d'a Villa Roya), a Casa d'a Villa de Berlín, que ye a seu de l'alcaldía d'a ciudat y d'o suyo Gubierno. Se devantó entre 1861 y 1869 en estilo renaixentista seguntes un disenyo de l'arquitecto Hermann Friedrich Waesemann. Mientres a Segunda Guerra Mundial tenió danyos importants, y en a posguerra esdevenió a seu de l'alcaldía de Berlín Este, estando reconstruito seguntes os planos orichinals. En 1991, quan a reunificación d'Alemanya, se i instaló a seu administrativa d'o Berlín reunificato.
Esporte[editar | modificar o codigo]
Instalacions esportivas[editar | modificar o codigo]
Entre as suyas instalacions esportivas cal destacar o Berliner Olympiastadion (Estadio Olimpico de Berlín) que ye un estadio multiusos con gran capacidat, tamién cal destacar o Alte Försterei pa fútbol y conciertos. D'as instalacions cubiertas destacan os pavillons multiusos Mercedes-Benz Arena que ye de gran capacidat y o Pabellón Max Schmeling usau prencipalment ta balonmán.
Dica l'anyo 1998 tenió un cercuito de carreras pa esportes de motor conoixiu como AVUS en o qual se organizó o gran premio de Formula 1 en suya edición de 1959.
Competicions[editar | modificar o codigo]
Berlín tiene una gran capacidat pa organizar eventos de libel internacional, ademas d'instalacions adequadas pa ixo entre las qualas ha organizau u organiza cal destacar os Chuegos Olimpicos de 1936, fue ciudat siede en os Mundials de Fútbol en as edicions de 1974 y de 2006 y o Campeonato Mundial d'Atletismo de 2009.
Entre las competicions que organiza anyalment cal destacar a Maratón de Berlín que ye una d'as World Marathon Majors o circuito mundial d'as millors maratons, y a Internationales Stadionfest una preba d'atletismo que forma parte d'a Golden League.
Presonalidatz naixitas de Berlin[editar | modificar o codigo]
- Friedrich Wilhelm Riedt (1712-1784), flautista.
- Gustav Nicolai, compositor.
- Flodoardo Geyer, compositor.
- Gustav Friedrich Wilhelm Großmann (1744-1796), poeta.
- Emil du Bois-Reymond (1818-1897).
- Paul Heyse, (1830-1914), escritor, Premio Nobel de Literatura de 1910.
- Paul du Bois-Reymond (1831-1889), matematico.
- Adolf von Baeyer (1835-1917), quimico, Premio Nobel de Quimica de 1905.
- Gustav Stresemann (1878-1929), politico, Premio Nobel d'a Paz de 1926.
- Frida Leider (1888-1975), soprano.
- Nelly Sachs (1891-1970) escritora, Premio Nobel de Literatura de 1966.
- Walter Benjamin (1892-1940), filosofo.
- Georg Wittig (1897-1987) quimico, Premio Nobel de Quimica de 1979.
- Werner Forssmann (1904-1979), fesico, Premio Nobel de Fisiolochía u Medecina de 1956.
- Ernst Boris Chain (1906-1979),bioquimico, Premio Nobel de Fisiolochía u Medecina de 1945.
- Max Delbrück (1906-1981), biofisico, Premio Nobel de Fisiolochía u Medecina de 1969.
- Janina de Fitermann (1911-1964), pianista.
- Heinrich Bruns (1848-1919), matematico.
- Ernst Lubitsch (1892-1947), director cinematografico.
- Marlene Dietrich, actriz.
Localidatz achirmanatas[editar | modificar o codigo]
|
.svg){kind=small}
Vinclos externos[editar | modificar o codigo]
Se veigan as imáchens de Commons sobre Berlín.- Pachina web oficial municipal de Berlín.
Fotos[editar | modificar o codigo]
- (de) Galería de fotografías: imachens d'a ciudat, os suyos vicos, as suyas fiestas, as suyas chents, o suyo ambient...
- (de) Fotografías historicas de Berlín: amplo archivo fotografico con imachens d'a ciudat antis d'a suya esferra mientres a segunda guerra mundial.
- (de) Webcams en Berlín: anvistas d'a ciudat.
Museus[editar | modificar o codigo]
- (es) Fotografías d'o Museu Echipcián y o Museu de Pérgamo. Astí pueden veyer-se, entre atras cosas, fotografías d'o Museus Echipcián y d'o Museu Pérgamo).
- (es) Museu Historico Alemán: web oficial d'iste museu que en mayo de 2003 inaguró un nuevo anexo, obra de l'arquitecto Ieoh Ming Pei.
Referencias[editar | modificar o codigo]