Maryland[edytuj]
stan | |||||
7. stan od 28 kwietnia 1788 | |||||
| |||||
Dewiza: Fatti maschii, parole femine | |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica | |||||
Kod ISO 3166-2 |
US-MD | ||||
Gubernator |
Larry Hogan (R) | ||||
Powierzchnia |
32 131 km²[1] | ||||
Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
209,2 os./km² | ||||
Strefa czasowa | |||||
Języki urzędowe |
de iure brak | ||||
Położenie na mapie USA | |||||
Strona internetowa | |||||
Portal Stany Zjednoczone |
Maryland (wymowa:/ˈmɛrələnd/ ) – stan Stanów Zjednoczonych na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego.
Jest jednym z 13 stanów założycielskich. Od południa graniczy z Dystryktem Kolumbii, Wirginią i Wirginią Zachodnią, od wschodu z Delaware, a od północy z Pensylwanią.
Zatoka Chesapeake dzieli stan na dwie części – wschodnią – nizinną i zachodnią – wyżynną, łagodnie wznoszącą się w kierunku Appalachów.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Stan zajmuje powierzchnię całkowitą 32 133,15 km², z czego 25 314,08 km² to powierzchnia lądowa, a 6819,07 km² (21,2%) leży pod wodą. Najwyższym punktem w stanie jest wierzchołek Hoye Crest na górze Backbone Mountain w hrabstwie Garrett, o wysokości 1024 m n.p.m. Najniższy punkt lądowy stanu położony jest na poziomie morza na brzegach zatoki Chesapeake oraz Oceanu Atlantyckiego. Najniższy punkt w granicach administracyjnych stanu położony jest na dnie zatoki Chesapeake, około 53 m pod poziomem morza, około 1,6 km na południowy zachód od południowego brzegu wyspy Kent w hrabstwie Queen Anne’s i określany jako Bloody Point Hole[3].
Topografia stanu Maryland jest zróżnicowana, dlatego czasami stan określa się mianem "Ameryki w miniaturze"[4]. Stan posiada linię brzegową o długości około 12 420 km, z czego 11 175 km to linia brzegowa zatoki Chesapeake[5]. Wschodnia część stanu ma charakter nizinny i położona jest na półwyspie Delmarva, wchodzącym w skład niziny Atlantyckiej. Środkowa część stanu leży na obszarze Wyżyny Piedmontu, zaś na zachodzie znajdują się pasma górskie Pasma Błękitnego oraz gór Allegheny, wchodzących w skład systemu górskiego Appalachów.
Główne rzeki stanu to Patapsco, Patuxent, Potomak oraz Susquehanna.
Zbiorniki wodne[edytuj | edytuj kod]
W Maryland nie istnieje ani jedno naturalne jezioro, ponieważ procesy geologiczne w tym stanie nie sprzyjały powstawaniu jezior. Jako że lodowce nie występowały na tym obszarze podczas ostatniej epoki lodowcowej, w Maryland nie ma jezior polodowcowych. Wszystkie istniejące obecnie zbiorniki wodne w Maryland zostały stworzone sztucznie przez człowieka poprzez zatamowanie rzek. Choć niektóre z nich nazywane są jeziorami, jak na przykład jezioro Deep Creek Lake czy jezioro Lake Habeeb, to wszystkie są zbiornikami retencyjnymi. Największymi zbiornikami wodnymi w stanie są rezerwuar Conowingo Reservoir na rzece Susquehanna o powierzchni 34,65 km² i pojemności ponad 382 mln m3 oraz Deep Creek Lake o powierzchni 15,78 km² i pojemności ponad 127 mln m3. Poniższe zestawienie obejmuje zbiorniki wodne w Maryland o powierzchni ponad 3 km²[6].
Nazwa | Położenie | Rzeka | Przeznaczenie | Powierzchnia (km2) | Maksymalna pojemność (mln m³) |
---|---|---|---|---|---|
Conowingo Reservoir | hrabstwa Cecil i Harford, Pensylwania | Susquehanna | Elektrownia wodna | 34,65 | 382 |
Deep Creek Lake | hrabstwo Garrett | Deep Creek (dopływ rzeki Youghiogheny) | Elektrownia wodna, rekreacja | 15,78 | 127 |
Liberty Reservoir | hrabstwa Baltimore i Carroll | North Branch Patapsco River | zasoby wody dla miasta Baltimore | 12,57 | 218 |
Youghiogheny River Reservoir | hrabstwo Garrett, Pensylwania | Youghiogheny | zbiornik przeciwpowodziowy, elektrownia wodna | 11,33 | 186 |
Loch Raven Reservoir | hrabstwo Baltimore | Gunpowder | zasoby wody dla miasta Baltimore | 9,71 | 113 |
Prettyboy Reservoir | hrabstwo Baltimore | Gunpowder | zasoby wody dla miasta Baltimore | 6,07 | 111 |
Jennings Randolph Lake | hrabstwo Garrett | North Branch | zbiornik przeciwpowodziowy | 3,90 | 161 |
Triadelphia Reservoir | hrabstwo Montgomery | Patuxent | Elektrownia wodna | 3,24 | 39 |
Rocky Gorge | hrabstwo Montgomery | Patuxent | zasoby wody dla okolic Waszyngtonu | 3,13 | 27 |
Parki stanowe[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
W Maryland znajduje się 45 parków stanowych, z których największy, park stanowy Gunpowder Falls w hrabstwie Baltimore, zajmuje powierzchnię 74,87 km².
Klimat[edytuj | edytuj kod]
Klimat na wybrzeżu jest podzwrotnikowy morski, w głębi stanu występuje klimat kontynentalny wilgotny.
Ludność[edytuj | edytuj kod]
Według szacunków United States Census Bureau, ludność stanu Maryland w roku 2010 wynosiła 5 773 552[7]. Liczba ludności rośnie: w 2000 roku wynosiła 5 296 486 mieszkańców[8].
Największe miasta Maryland pod względem liczby mieszkańców według spisu w roku 2010 to Baltimore (620 961), Frederick (65 239), Rockville (61 209), Gaithersburg (59 933), Bowie (54 727), Hagerstown (39 662) i stolica Annapolis (38 394)[9].
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Stan Maryland podzielony jest na 23 hrabstwa oraz miasto Baltimore, które zostało wyodrębnione w 1851 roku z hrabstwa Baltimore i posiada status równoważny hrabstwu, nie wchodząc w skład żadnego z nich. Największym hrabstwem pod względem liczby ludności jest hrabstwo Montgomery, a największym hrabstwem pod względem powierzchni lądowej jest hrabstwo Frederick.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Przed przybyciem Europejczyków[edytuj | edytuj kod]
Pierwsi ludzie przybyli na tereny obecnego Maryland około 10 tysięcy lat p.n.e. wraz z zakończeniem ostatniej epoki lodowcowej. Głównym źródłem pożywienia plemion koczowniczych zamieszkujących te tereny około 1500 lat p.n.e. były ostrygi. Pierwsze indiańskie przedmioty gliniane pochodzą z okresu około 1000 lat p.n.e. Około roku 800 n.e. Indianie udomowili pierwsze rośliny, a do polowań na zwierzęta zaczęli korzystać z łuków i włóczni. Ślady pierwszych stałych indiańskich wiosek pochodzą z XII wieku.
Europejscy odkrywcy[edytuj | edytuj kod]
Pierwszym znanym Europejczykiem u brzegów Maryland był pływający pod banderą angielską wenecki żeglarz John Cabot, który w 1498 roku dotarł do wybrzeży obecnego hrabstwa Worcester. W 1524 roku włoski podróżnik Giovanni da Verrazzano wpłynął do zatoki Chesapeake. Dokładniejszej eksploracji zatoki dokonał w 1572 roku hiszpański gubernator kolonii Floryda, Pedro Menéndez de Avilés. W 1608 roku zatokę zbadał również angielski kolonizator z pobliskiego Jamestown, John Smith. Pierwsze przedmioty europejskie w Maryland w kontekście archeologicznym pochodzą z lat 20. XVII wieku.
Okres kolonialny[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Prowincja Maryland oficjalnie powstała 20 czerwca 1632 roku, gdy król Anglii Karol I Stuart nadał ją baronowi Baltimore, Cæciliusowi Calvertowi. Nazwa Maryland została wybrana na cześć Henrietty Marii Burbon, żony króla Karola. Pierwsi koloniści przybyli do Maryland 25 marca 1634 roku. W 1649 roku uchwalono akt o tolerancji religijnej wprowadzający równość praw dla wszystkich chrześcijan.
Historia stanu[edytuj | edytuj kod]
- 28 kwietnia 1778 roku – Ratyfikowanie Konstytucji.
- 1791 rok – Maryland odstąpił część swojego terytorium w celu utworzenia stołecznego Dystryktu Kolumbii.
- 1814 rok – Wojska angielskie pokonały oddziały amerykańskie w bitwie o Bladensburg.
- 1861-1865 – wojna secesyjna. Mimo że był to stan niewolniczy, Maryland pozostał wierny Unii.
- 1919-1933 – Maryland przeciwstawił się wprowadzeniu prohibicji.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Dane z 2014 r.[10]:
- protestanci – 52%:
- baptyści – 15%,
- metodyści – 8%,
- bezdenominacyjni – 7%,
- zielonoświątkowcy – 5%,
- pozostali – 17% (głównie: luteranie, anglikanie, kalwini, adwentyści dnia siódmego, uświęceniowcy, campbellici i anabaptyści),
- brak religii – 23% (w tym: 3% agnostycy i 3% ateiści),
- katolicy – 15%,
- żydzi – 3%,
- mormoni – 1%,
- muzułmanie – 1%,
- pozostałe religie – 5% (w tym: prawosławni, hinduiści, buddyści, świadkowie Jehowy, unitarianie uniwersaliści i bahaiści[11]).
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
- Rolnictwo:
- Przemysł:
- elektrotechniczny, elektroniczny, spożywczy, chemiczny.
Uczelnie[edytuj | edytuj kod]
Dodatkowe informacje[edytuj | edytuj kod]
- Dewiza: Fatti Maschii, Parole Femine (wł.) Czyny mężów, słowa niewiast.
- Symbole: kacyk (ptak), dąb biały, rudbekia
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Stany Zjednoczone, podział terytorialny Stanów Zjednoczonych, Stany Zjednoczone/Historia.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates (ang.). U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09].
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Maryland, www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
- ↑ Highest and Lowest Elevations in Maryland's Counties (ang.). Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 lipca 2013)].
- ↑ Maryland Facts (ang.). Maryland Office of Tourism, 18 lutego 2005. [dostęp 2014-08-13].
- ↑ Land Areas, Inland-Water Areas, and Length of Shorelines of Maryland's Counties (ang.). Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13].
- ↑ (en) Maryland’s Lakes and Reservoirs: FAQ Maryland Geological Survey
- ↑ Maryland (ang.). United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 stycznia 2015)].
- ↑ Profile of General Demographic Characteristics: 2000 (ang.). United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 stycznia 2015)].
- ↑ Annual Estimates of the Resident Population: April 1, 2010 to July 1, 2012 (ang.). United States Census Bureau. [dostęp 13 sierpnia 2014 Maryland QuickFacts]. [zarchiwizowane z tego adresu (kwietnia 17, 2016)].zły zapis daty dostępu
- ↑ Adults in Maryland. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Maryland Geological Survey (en)
- U.S. Census Bureau (en)
- Historical Chronology Maryland State Archives (en)