John Stuart Mill

John Stuart Mill
Fødd	20. mai 1806 London Borough of Islington
Død	8. mai 1873 Avignon
Nasjonalitet	Det sameinte kongeriket Storbritannia og Irland
Yrke	filosof, samfunnsøkonom, politikar, sjølvbiograf, skribent, egalitarisme, kontorist, stemmerettsforkjempar
Institusjonar	Det britiske austindiske kompaniet
Alma mater	University College London
Ektefelle	Harriet Taylor Mill
Medlem	Det ungarske vitskapsakademiet American Academy of Arts and Sciences

John Stuart Mill (20. mai 1806–8. mai 1873) var ein britisk filosof som ogsåhadde innverknad på økonomisk tenking. Mill hadde sterk innverknad på sosialliberalismen til 1800-talet og på politisk og etisk tenking generelt. Han var son av filosofen James Mill.

Tenkinga til Mill

Filosofisk bygde Mill tenkinga si på empirisme, ein arv han mellom anna hadde frå David Hume. Han var påverka av utilitarismen til Jeremy Bentham, av samfunnsvitskap generelt og av økonomisk vitskap spesielt. I religiøse spørsmål var han markert anti-autoritær. Mill sitt verk The Principles of Political Economy frå 1848 blei ei populær lærebok, og fekk stor innverknad på samtida. Mill var ein produktiv forfattar og gav ut ei rekke bøker om ulike emne. Tema han tok for seg omhandlar naturen til fridom, kvinneundertrykking som sosialt problem og ein allmenn diskusjon av politiske idear i samtida. Han skreiv òg ein del saman med kona si, Harriet Taylor Mill. Mill forfekta at all moral bør bygga på behovet til menneska for lykke, glede og tryggleik, i motsetning til pliktetikken hjå til dømes Immanuel Kant. Handlingar som fører til lykke er moralsk rette nettopp fordi dei gjer det, medan handlingar som fører til det motsette av lykke, er moralsk sett galne; handlingar blir slik sett vurderte primært ut frå konsekvensane sine, ikkje ut frå dei intensjonane som ligg til grunn for dei.

Mill arbeidde aktivt for likestilling mellom menn og kvinner, allmenn utdanning, allmenn stemmerett, aksept av prevensjon, betre skilsmisselovgjeving og at koloniane skulle få bestemma meir sjølv. På Mills tid var mykje av dette radikale meiningar, og han blei arrestert fleire gangar for å uttrykka dei. Liberalismen til Mill kan på mange vis sjåast på som meir konsekvent enn til dømes tenkinga til John Locke og Charles Montesquieu. Eit døme er vurderinga hans av den personlege eigedomsretten som han ikkje understreka like sterkt som mange andre tenkjarar i same liberale tradisjon. Mot slutten av livet sitt såg Mill på seg sjølv som ein sosialist.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «John Stuart Mill» frå Wikipedia på bokmål, den 29. januar 2022.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: John Stuart Mill

Originaltekst av John Stuart Mill ved Wikisource.