Wikang Italyano

Italian
	italiano, lingua italiana
Pagbigkas	[itaˈljaːno]
Sinasalitang katutubo sa	Italya, Suwisa (Ticino and Southern Grisons), San Marino, Lungsod ng Vaticano, Slovene Istria (Slovenia), Istria County (Croatia)
Rehiyon	Italy, Ticino and Southern Grisons, Slovenian Littoral, Western Istria
Etnisidad	Mga Italyano
Mga katutubong; tagapagsalita	67 milyon sa Unyong Europeo (2020) (nawawalang petsa); 13.4 milyon (ikalawang wika); c. 85 milyon total speakers
Pamilyang wika	Indo-European Italic Romanse Italo-Western Italo-Dalmatian Italian; ; ; ; ;
Mga maagang anyo:	Old Latin Classical Latin Vulgar Latin Toskano Florentine Italian; ; ; ; ;
Mga wikain/diyalekto	Swiss Italian
Sistema ng pagsulat	Latin (Italian alphabet); Italian Braille
Opisyal na katayuan
Opisyal na wika sa	4 countries Italy ; San Marino ; Switzerland ; Vatican City ; ; 2 dependencies Slovene Istria (Slovenia) ; Padron:Country data Istria County (Croatia) ; ; An order and various organisations Sovereign Military Order of Malta ; European Union ; FAO ; Holy See ; OSCE ; IDLO ; IIHL ; Mediterranean Universities Union ; UNICRI ; UNIDROIT ; and others ;
Kinikilalang wikang pang-minoridad sa	Croatia; Slovenia; Libya;
Kinokontrol ng	Accademia della Crusca (de facto)
Mga kodigong pangwika
ISO 639-1	it
ISO 639-2	ita
ISO 639-3	ita
Linggwaspera	51-AAA-q
	Official language Former official language Presence of Italian-speaking communities
	PAALALA: Maaaring naglalaman ang pahinang ito ng mga simbolong pamponetikong IPA sa Unicode.
	PAALALA: Maaaring naglalaman ang pahinang ito ng mga simbolong pamponetikong IPA sa Unicode.

Ang wikang Italyano ay kabilang sa malaking pamilya ng mga wikang kilala sa tawag na Indo-Europeo. Ito ay nabibilang sa sangay ng mga wikang Romanse, na nagmula sa Latin, na kinabibilangan ng Espanyol, Pranses, Portuges, Rumano, Galyego at Katalan. Ginagamit ang wikang ito sa Italya, San Marino, ilang bahagi ng Suwisa, at mga dating kolonya ng Italya sa Aprika. Ang Italiano ay may mga diyalektong tinatawag na Neo-Romanse, na matatagpuan sa ibat-ibang bahagi ng Italya. Ang modernong Italiano ang opisyal na wika, at base sa diyalektong Florentino o Toscano, mga wika na ginamit ng mga manunulat na sina Dante Alighieri, Francesco Petrarca, at Boccaccio, mga itinuturing na pambatong manunulat na Italiano. Noong Gitnang Panahon, ang Latin, ang wika ng mga Romano, ang malaganap na ginagamit sa Europa dahil sa sakop ng mga ito ang malaking bahagi ng Europa, kasama na ang ngayon ay Espanya, Pransiya, Portugal, Romanya, Inglatera, Alemanya, at marami pang iba.^[2]

Kasaysayan[baguhin | baguhin ang batayan]

Masasabi na maraming pagkakatulad ang kasaysayan ng wikang Italyano at ng kasalukuyang pinagdadaanang proseso ng pagsasapantay o standardization ng wikang Filipino. Batayan ng parehong pambansang wika ang diyalektong/wikang may pinakamatatag na written literary tradition (Toskano sa Italyano, at Tagalog naman sa Pilipino) at parehong napakabagal ang pagsulong ng pagsasapantay. Halos tumagal ng daan-daang taon ang proseso ng pagsasapantay ng Italyano.

Noong dating panahon, bago ang Imperyong Romano, ang wikang Etrusko ang kalat sa lugar na ngayon'y Italya. Ito'y sinasalita sa Toscana at Lazio. Subalit, sa paglawig ng Imperio, ito ay napalitan ng Latin, na siyang naging pangkalahatang wika (lingua franca) ng mga tao roon. Pagkatapos mawala at bumagsak ang Imperio Romano (476), dumating ang mga Ostrogodo at Longobardi, mga tribung Aleman (ika-5 at 6 daantaon). Ang kanila lamang naging implwensiya sa wikang lokal ay sa paraan ng pagsulat.

Sa ngayon, maraming mga dialektong Italo-Romanse. Ang mga ito'y ang sumusunod na klasipikasyon: Dalawang malaking grupo, ang Romanse Occidental at Romanse Oriental.

Sa ilalim ng Occidental o settentrional:

Gallo-italici - Piemontese (Torino); Lombardo Oriental at Occidental (Bergamo, Milano); Genovese (Genova); Emiliano/Romagnolo (Bologna, Parma)
Veneto (Venezia, Padova,Verona, Trento, Trieste)
Friulano
Istrioto

Sa ilalim ng Oriental o meridional:

Toscani-Toscano (Firenze, Siena, Pisa, Lucca); Corso (Corsica)
Centro-Romanesco (Roma); Viterbese (Viterbo); Umbro (Umbra); Marchigiano (Marche); Aquilano-cicolano
Sud-Abruzzese (Pescara); Aquilano (L'Aquila); Campano (Napoli); Lucano (Luca); Pugliese (Puglia)
Estremo sud-Salentino (Lecce); Calabrese (Calabria); Siciliano (Palermo)

Pansinin: Ang Pantesco, wikang siciliano na ginagamit sa Pantelleria, ay may malakas na impluwensiya at halong wikang Arabe.

Mga Katangian[baguhin | baguhin ang batayan]

Ang wikang Italyano ay may halos sakdal na pagkakatugma ng bawat titik at ang pagbigkas ng mga ito. Sa wikang ito, hindi likas na ginagamit ang mga titik Jj, Kk, Ww, Xx at Yy bukod sa mga hiram o dayuhang salita; ang mga ito ay may kapantay na tunog sa katutubong alpabeto: ge/gi, ca/co/cu/che/chi, o/u, e/i, atpb.^[3]

Pandaigdigang Paggamit[baguhin | baguhin ang batayan]

Ang Italiano ay opisyal na wika sa Italia, San Marino, at Vaticano; sa Kroasia (parteng Istria), at sa Swisa (Kanton ng Titsino at Grigiani). Ito'y kalat sa Malta - kung saan ito'y sinasalita o nauunawaan ng marami - at sa Kroasia at Albania. Sa Eritrea, Etiopia, Somalia, at Libya-mga dating koloniya ng Italya- ito ay opisyal na wika mula noong 1963. May mga komunidad Italyana rin sa Estados Unidos, Latino-Amerika, Australia, Canada, Pransiya, Alemanya, at Belhika na binubuo ng mga lahing Italiano. Ito'y itinuturo at ginagamit ng kanilang mga anak, kaanak at mga sunod na saling-lahi. Ang Italiano ay gamit ng may 70 milyong tao, at siyang ika-3 sa pinakamaraming mag-aaral sa mundo. Kung isasama ang mga gumagamit nito bilang pang-2 wika sa iba pang lugar sa mundo, ang bilang ng gumagamit ay may 120 milyon. Ayon sa pag-aaral ng Kaisahang Europeo (EU), ang Italiano ay pangalawa sa pinakamalawak na wikang ginagamit sa loob ng kontinenteng Europa. ^[4]

Halimbawa[baguhin | baguhin ang batayan]

Isa itong talaan ng mga pagbating Italyano. ^[5]

Mga Pagbating Italyano
Tagalog	Italyano
Maligayang Pagdating	Benvenuto (isahan, panlalaki) Benvenuti (maramihan, panlalaki) Benvenuta (isahan, pambabae) Benvenute (maramihan, pambabae)
(Pagbati)	Ciao Salve
Kumusta?	Come va? Come stai? ('di-pormal) Come sta? (pormal)
Mabuti naman.	Bene grazie.
Matagal na kitang hindi nakikita.	Quanto tempo! (Matagal na panahon!)
Ano ang pangalan mo?	Come ti chiami? ('di-pormal) Come si chiama? (pormal)
Ang pangalan ko ay...	Mi chiamo
Mula ako sa...	Vengo da... Sono di...
Magandang umaga	Buongiorno
Magandang hapon	Buongiorno
Magandang gabi	Buonanotte
Salamat	Grazie