Italian

Italiano
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Parlat en	Itàlia e 29 autres païses
Regions	Euròpa del Sud
Parlat per	70 milions de personas
Classament pel nombre de locutors	21ena
Tipologia	SVO [1] Sillabica
Familha lingüistica	lengas indoeuropèas > lengas romanicas > italoromanic > italian
Grop	L (lenga viva)
Estatut oficial
Lenga oficiala de	Itàlia, Soïssa, Sant Marin, Eslovènia, Vatican, županija d'Istria (Croàcia)
Acadèmia	Accademia della Crusca
ISO 639-1	it (en)
ISO 639-2	ita (en)
ISO 639-3	ita (en)
ISO 639-6	ita (en)
Parent	itnc (en)
Mòstra
Article primièr de la Declaracion dels Dreches de l'Òme Articolo 1 Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza.

L'italian es una lenga del grop de las lengas romanicas dins la familha indoeuropèa. Existís un fòrça grand nombre de lengas neolatinas d'Itàlia dichas a tòrt dialèctes.

L'italian estandard, adoptat per l'estat après l'unificacion d'Itàlia, es basat sul toscan (en particular suls dialèctes de la vila de Florença) e es quicòm d'intermediari entre las lengas italodalmatas del sud e las lengas galloromanicas del nòrd. Son desvolopament foguèt tanben influenciat per los autres dialèctes italians e per las lengas germanicas dels envasidors post-romans.

Dialèctes

Se distinguisson dos grops clarament diferenciats, desseparats per un grand faissèl d'isoglòssas, la Linha Massa-Senigallia (dicha d'un biais mens exacte "linha La Spezia-Rimini"), que correspond a la copadura de las lengas romanicas en dos grands grops: la Romania occidentala (inclusent l'italian septentrional) e la Romania orientala (inclusent l'italian centromeridional e de l'extrème sud).

Classificacion

Lo nòrd-italian o italian septentrional

• Grop galloitalic (una error frequenta es de confondre lo galloitalic amb tot lo nòrd-italian)
  • piemontés
  • ligur (inclús lo monegasc e lo roiasc)
  • lombard (insubre e orobic)
  • emilian-romanhòl (emilian e romanhòl)
• Grop venèt
  • venèt
  • istriòta (de classificacion dificila e controversiada)

Mapa de las lengas d'Itàlia

L'Italian centromeridional :

• Lo toscan, recampa mantun parlars de Toscana e integra, en mai, lo còrs.
  • toscan florentin, promogut per Dante al sègle XIII, constituís la basa normalizada de la lenga oficiala italiana.
  • Lo còrs (corsu) qu'es vengut una lenga per elaboracion, mas derivada del toscan, amb d'influéncias liguras e un substrat ancian pròche del sarde : parlat en Corsega mas tanben al nòrd de Sardenha (variantas gallurese e sassarese).
  • Romanesco contemporani, dialècte toscan parlat dins lo Laci a costat del romanesco classic, eritat de l'Edat Mejana.
• Italian central, parlat dins las regions d'Ómbria, de Laci, de las Marchas e dels abruces. Se distinguisson nombroses parlars seguent las regions : lo laziale a Roma e a l'entorn, lo romanesco classic aital coma lo ciocaro de Frosinone dins la part meridionala de Laci. L' ombrian (o umbro) en Ómbria; lo marchigiano qu'engloba los parlars de las Marchas (d'Ancona, de Fabriano, de Macerata, de Fermo e de Camerino); l' abrucés occidental e l' abrucés adriatic parlat dins los abruces.
• Italian meridional, parlat dins las regions de Campània, de Molise, de Polha, de Basilicata aital coma dins lo nòrd de Calàbria. L'italian meridional compren lo molisano, parlar de Molise.
  • Dialèctes de tipe napolitan, comprenent lo campanés (es a dire lo napolitan de Nàpols e sas variantas seguent los parçans de Campània : beneventano de Benevento, salernitano de Salèrne), lo calabrés septentrional (parlat dins lo nòrd de Calàbria), e las doas varietats de lucan (o lucanian), parlat en Basilicata aital coma dins una part de la província calabresa de Cosenza.
  • Los dialèctes apulians, emplegats dins la region de Polha e comprenent tres variantas : lo foggiano, parlat dans la província de Foggia; lo barese, dins las províncias de Bari, de Brindisi e pels parçans orientals de Basilicata; e lo tarentin, parlat dins la vila de Tarent e a l'entorn.

Grop lingüistic sicilian :

• Sicilian, ancorat dins l'illa de Sicília e devesit en dialèctes.

• Calabrés centromeridional, parlat en Calàbria interiora e devesit en dialèctes.
• Salentin emplegat en Salento, al sud de Polha. Los dialèctes apulians de transicion salentina son parlats, eles, dins las parts meridionalas de las províncias de Brindisi e de Tarent.

Ligams intèrnes

• nòrd-italian

Bibliografia

• (en) The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition, Lengu, 2018 (ISBN 978-8894034813, legir en linha)
• (en) Serianni, Luca, Italiano. Grammatica, sintassi, dubbi., Milan, Garzanti
• (en) Berruto, Gaetano, Sociolinguistica dell'italiano contemporaneo, Roma, Carocci, 1987