28°36′36″N 77°13′48″E/28,610000 77,230000Delhi
 Zgodnie z ruchem wskazówek zegara: Świątynia Lotosu, Grobowiec Humajuna, Plac Connaught, Akshardham, Brama Indii | |||||
| |||||
| Państwo |  Indie
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Terytorium Stołeczne | Delhi | ||||
| Gubernator | Anil Baijal[1] | ||||
| Powierzchnia | 1483 km² | ||||
| Wysokość | 239 m n.p.m. | ||||
| Populacja • liczba ludności |
26 495 000 | ||||
| Kod pocztowy | 110000–110999 | ||||
| Tablice rejestracyjne | DL-xx | ||||
Położenie na mapie Indii  | |||||
| 28°36′36″N 77°13′48″E/28,610000 77,230000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
.png)
Delhi (hindi: दिल्ली [d̪ɪlliː], trb.: Dilli, trl.: Dilli; pendżabski: ਦਿੱਲੀ; urdu: دہلی; ang. Delhi) – obecnie New Delhi, stolica Indii[2], położona w ich północnej części, nad rzeką Jamuną. Trzecia aglomeracja świata o ponad 26 milionach mieszkańców[3], wielki węzeł komunikacyjny, centrum przemysłu i kultury, miasto uniwersyteckie, z licznymi teatrami, galeriami, muzeami i zabytkami z okresu Wielkich Mogołów. Miasto przoduje w rozwoju technologii informacyjnej i telekomunikacyjnej (drugie w Indiach po Bengaluru).
Podział miasta[edytuj | edytuj kod]
Miasto dzieli się na 12 stref:
|
|
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Kutb Minar (na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO)
- Grobowiec Humajuna (na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO)
- Meczet Dżama Masdżid
- Czerwony Fort
- Brama Indii – pomnik poświęcony Indusom poległym w I wojnie światowej
- Jantar Mantar – obserwatorium astronomiczne
- Purana Qila
- Parlament Indii
- Rashatrapati Bhavan – rezydencja prezydenta
- Raj Ghat – miejsce kremacji Gandhiego
- Świątynia Lotosu
- Świątynia Laxminarayan – Birla Mandir
- Świątynia Akshardham
- Rajpath – Aleja Republiki Indii
- Vijay Chowk – Plac Zwycięstwa
- Hazrat Nizamuddin – stara dzielnica z grobowcem średniowiecznego świętego muzułmańskiego
Klimat[edytuj | edytuj kod]
Przeciętna temperatura w roku wynosi 25 stopni Celsjusza, roczna ilość opadów średnio 808 mm. Najcieplejszym miesiącem jest czerwiec (śr. 33,4 °C), najchłodniejszym styczeń (śr. 14,2 °C). Najwięcej opadów (śr. 255 mm) przypada na sierpień, a najmniej (śr. 7 mm) na listopad.
Historia[edytuj | edytuj kod]
O Delhi mówi się, że jest miejscem, w którym przez tysiąclecia nabudowano na sobie i obok siebie siedem miast Delhi. Niedawne badania archeologiczne potwierdziły, że u źródeł powstania Delhi leży założenie w 1200 p.n.e. pierwszego z tych miast o nazwie Indraprastha. Było ono stolicą państwa Pandawów. Fakty te opiewa starożytny indyjski epos Mahabharata. W czasach Imperium Maurjów Delhi leżało na szlaku ważnych dróg ze wschodu na zachód. Początki obecnego Delhi wiążą się z założeniem przez klan Radźputów Tomara w 736 roku n.e. miasta Lal Kot. Radźpucki klan Ćauhan rządzący miastem Adźmer zdobył ówczesne Delhi i zmienił nazwę miasta na Qila Rai Pithora.
W 1192 roku ostatni władca indyjski, książę Radźputów Prithwiradź Ćauhan (1162-1192) zginął po zajęciu Delhi przez wojska Mohammada Ghoriego, dowodzone przez Kutb ud-Din Ajbaka. Dla miasta zaczął się czas panowania muzułmanów. Po śmierci Mohammada Ghoriego władzę nad miastem objął jego generał i niewolnik, Kutb ud-Din Ajbak, mianowany jeszcze w 1195 wicekrólem prowincji indyjskich[4], zapoczątkowując tzw. dynastię niewolniczą. Z tego czasu pochodzi zbudowana w 1199 roku najwyższa na świecie wieża minaretu Kutb Minar. Panowanie muzułmańskie trwało aż do czasu zdominowania Indii przez Brytyjczyków. Powołany w 1206 roku Sułtanat Delhijski przetrwał aż do najazdu Mongołów w 1526 roku. Delhi była wówczas stolicą sułtanatu rządzącego prawie całymi Indiami, największym centrum sufizmu (mistyczna tradycja islamu). W tym czasie nastąpiła budowa fortów, które są częścią siedmiu miast Delhi.
Kwitnący okres przypadł na czas panowania Muhammada Tughlaka z dynastii Tughlaków (1320-1355), do momentu, gdy Timur z hordami mongolskimi spustoszył miasto zabijając 100 tysięcy jego mieszkańców i osadzając na tronie muzułmańską dynastię Sajjidów (1414-1451).
Islam królował w Delhi także, gdy w 1556 roku po wygranej bitwie armii Babura miastem, a z czasem i Indiami zaczęli rządzić Wielcy Mogołowie. Z tego czasu pochodzą takie zabytki Delhi jak Czerwony Fort i największy meczet w Indiach, Dżami Masdżid. Najsławniejsi z Wielkich Mogołów to Akbar (1542-1605), budowniczy nowej stolicy Fatehpur Sikri i Dżahan, zwany też Szahdżahanem (1592-1666), który kazał dla swojej żony zbudować grobowiec Tadź Mahal. On też jest twórcą „siódmego miasta Delhi” nazwanego na jego cześć Shahdżahanabad. Powszechnie znane jest ono jednak pod nazwą Starego Delhi.
W lutym 1739 roku Delhi zostało splądrowane przez wojska szacha Iranu Nadir Szaha (1688-1747). Najeźdźcy wywieźli ze sobą sławny Pawi Tron Wielkich Mogołów, z którego władcy Persji, a potem Iranu rządzili do końca. Ostatni siedział na nim Mohammad Reza Pahlavi (1919-1980). W połowie XVII wieku w mieście za zgodą Mogołów rozpoczęła działalność handlową Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska. W wojnach Wielkich Mogołów z południem Indii Brytyjczycy stawali po ich stronie. W tym czasie Delhi uniknęło najazdów. Tylko raz w 1752 było splądrowane podczas najazdu afgańskiego króla Ahmeda Szaha Durrani (1724-1773).
30 grudnia 1803 Delhi zostało zdobyte przez wojska brytyjskie. Zarządca brytyjski pozwolił Wielkim Mogołom zachować tytuły i własność prywatną. W 1857 podczas powstania Sipajów powstańcy wraz z armią bengalską zaatakowali Brytyjczyków i dokonali wśród nich rzezi. Cztery miesiące potem Brytyjczycy odbili miasto, ale zdecydowali się przenieść stolicę do Kalkuty. Delhi stało się wówczas czasowo częścią prowincji Pendżab. Dopiero w 1911 roku król Wielkiej Brytanii Jerzy V ponownie przeniósł stolicę do Delhi, aby powstrzymać zabiegi muzułmanów o autonomię.W tym też roku burząc częściowo Stare Delhi Brytyjczycy rozpoczęli na brzegu Jamuny budować Nowe Delhi. Zaprojektowali je brytyjscy architekci - Edwin Lutyens (1869-1944) i Herbert Baker (1862-1946). W 1931 roku uznano je za stolicę Indii brytyjskich, a w 1947 niepodległych Indii.
Podczas podziału Indii Brytyjskich na Pakistan i Indie w 1947 roku ze strachu przed pogromem ze strony muzułmanów tysiące wyznawców hinduizmu i sikhizmu wywędrowało z Zachodniego Pendżabu i Sindhu do Delhi. Nadal liczba ludzi zjeżdżających z całego kraju do Delhi jest wyższa niż wskaźnik urodzin w mieście. Zamach na premiera Indii Indirę Gandhi dokonany przez jej ochroniarzy − sikhów − przyczynił się w 1984 roku do rzezi wśród wyznawców tej religii. Zginęło 2700 osób[5]. Współcześnie miasto boryka się z problemami typowymi dla wielkich aglomeracji trzeciego świata, takimi jak przeludnienie, niskie standardy sanitarne i duże kontrasty w poziomie życia mieszkańców.
Wzrost liczby ludności[edytuj | edytuj kod]
Przegląd wzrostu liczby ludności Delhi na przestrzeni dziejów. Do roku 1865 mamy do czynienia z oszacowaniami, potem z pomiarem ludności, aż po eksplozję demograficzną.
|
|
Delhi w filmie[edytuj | edytuj kod]
Można je zobaczyć w takich indyjskich filmach, jak Amu, Rang De Basanti, Fanaa, Chak De India!
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Erywań
Chicago
Kuala Lumpur
Londyn- Los Angeles
Moskwa
Paryż- Petersburg
Prefektura Fukuoka
Seul
Sydney- Tokio
Ułan Bator
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ The Times of India
- ↑ W sensie ścisłym miasto Delhi definiuje się jako większą część jednostki administracyjnej o tej samej nazwie mającej status Narodowego Terytorium Stołecznego; funkcje stołeczne pełni jej reszta, określana nazwą Nowe Delhi.
- ↑ World urban areas
- ↑ Jan Kieniewicz, Historia Indii, wyd. Wyd. 2., popr, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985, s. 232, ISBN 83-04-01896-9, OCLC 54168550 [dostęp 2020-11-16].
- ↑ Who are guilty?. [dostęp 2007-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-11)].
| Stany | |
|---|---|
| Terytoria | |
| Regiony |
