Флорида
Флорида (англ. Florida, исп. florida — «цуьк ахъайзавай») - кьилин шегьер Таллахасси тир, АСШдин кьиблединни - рагъэкъечIдай пата авай штат. Мексика заливдинни Атлантик океандин арада авай сатIварцин зуростровда чка кьунва,кьибле патай Флорида проливдин ятари кьунва. Ксарин кьадардай, АСШда кьуд лагьай чкада физва (Калифорния, Техас ва Нью - Йоркдилай къулухъ) ва майдандин чIехивиляй кьанникьведлагьай чкада.
- Майдан - 170 304км2
- Ксарин кьадар - 18 801 310 кас
ЧIехи шегьерар - Джэксонвилл (виридалай чIехиди), Майами, Тампа, Орландо.
География[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Алай чка[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
АСШдин Алабама ва Джорждия штатрихъ галаз сергьятарзва. Штатдин сергьятар вири зуростровдин яргъивилихъди физва, гьакIни адахъ кефер пата са тIимил ччилер ва кьибле пата авай Флорида - Кис островрин кIватIал акатзава. Зуростровдинни Флорида - Кис островрин арада Флорида пролив ава. Штат рагъакIидай патай Мексика заливдин, кьибле патай Флорид проливдин ва рагъэкъечIдай патай Атлантик океандин ятари кьунва.
Штатдин виридалай кьакьан кIук - Бриттон - Хилл кIунтI я, адан кьакьанвал 106 м ва вири штатрин кьакьан чкайрикай виридалай аскIанди я. И кIунтI штатдин лап кефер пата ава ва Флорид зуростровдиз талукь туш. Зуростровдин виридалай кьакьан кIук - Шекердин кьил сув я. Штатдин майдандин чIехи пай - кьулувал я, кьилди са кефер пад - кIунтIар авай чкаяр я.
Климат[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Флоридадин климат вири штатда сад туш: кефер пата муссон гарарин гьава вини я, Окибочи вирин мукьув - субтропиквилинни ламу гьава ва кьибле пата - океанвилин гьава. Майами шегьердин хъуьтуьл кьуьд, хъутIуьн береда ам курортдин асул зона ийизва.
Кефер ва Юкьван Флоридадик йисан къене къвезвай ракьинин экведин сятер - 2400 - 2800 сят, Кьибле патаз - 2800-3200 сят.
Штатдин кефер патан йисан юкьван температура - 21°С - дилай, кьибле патан 28°С кьван. Кефер патан хъуьтIуьн юкьван температура — 4 °С-дилай, кьибле патан - 18 °С кьван. Гатуз температура 38 °С-дилай виниз кьеридиз физва. Флоридадин Юкван ва Кьибле патара гуьлуьн къезил гарарин себебдилай гад гьакьванни чими туш. Виридалай вини температура Монтечиллодин мукьув гуьзетнай - 43 °С, виридалай агъа температура Таллахассидин мукьвара хьанай - 19 °С.
Ина къваларин йисан кьадар, штатрин арада виридалай пара я. Фад - фад иниз тропик тIурфанарни къукърумар къвезва, и штат цIайлапандин ягъунрин кьадардай рекордар ягъазва. Къукърум галаз гьакIни хар ва торнадо жезва. Флоридадин кьибле пата авай ва саки гуьлуьн дережада авай шегьерриз цин ацIурунри чIехи зиянар гузва. Жив жуьреда къвалар, Кибле пата гьеле садрани хьанвайди туш, кьилди са Кефер пата кьеридиз къвазва куьруь вахтунин живер гуьзетнай, адалайни артух и живер гьар йисуз къвазвайди туш.
Гадни зул «тIурфанрин бере» я. 1855 йисалай 2006 йисал кьван ФлоридадайтIуз 114 тIурфан алатнай, абурукай 37 3 лагьай категориядиз талукь тир. Гилан чIаван, гьихьтин гьава жедатIа виликамаз лугьунин тегьерар, тIурфандикай галукьзавай чукIурунрин кьадар пара кьван агъуз ийиз куьмекзава. Амма адахъни бафа авач, ва риск алай вакъияяр тIимил хьанвач, гьакI 1998 йисан августдиз, Флоридадин киблединни - рагъэкъечIдай патайтIуз алатнай Эндрю тIвар эцигнай тIурфандин нетижада 40 дилай пара кас кьенвай. Пулунин жигьетдай галукьнавай зиян 20 миллиард доллар тир. Гьа тIурфан чIавуз Майами шегьердин патаг гвай Хомстел шегьердин дараматрин 90 % чIукIунар галукьнавай. Адетдалди марфарин бере Флоридада июлдин эхирда эгечIна ноябрьдин сифте кьилерал кьван давамзава. Мадни фад-фад Флоридадиз тIурфанар сентябрь вацра къвезва.
Флоридадин гьава пара метлеб ва къимет авай "тIебиятдин ресурс" я. Гьа и климатди гьар йисуз иниз, чимивал ва гьарчIавуз кьацIуз амукьзавай пальма ттарар кIанзавай миллионралди туристар чIугзава. Амма мадни пара туристар Флоридадиз хъуьтIуьз къвезва, вучиз лагьайтIа хъуьтIуьн Флорида, кефер америка континентда виридалай чими чка я. Январьдин юкьван температура 18°—21 °C я.
Флора[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]
Флоридадин майданда, сад - садахъай аквадай гьалда тафават авай набататрин са шумуд зона ава: Субтропик ахъа тамарин зона, маса зонайрикай гзав цуькверин жуьрейрикай, гьакIни орхидей цуькверин чIехи жуьреба - жуьрейрикай, ина 60 дилай пара жуьре ава, тафават аваз я.
Валарин тамарин зона, асулдай куьруь, къумадин наратт тарарикай ибарат я. Гьа и зонада мадни пальметто, мериленддин мегъуьн ттар ва чIулав мегъуьн ттар экъечIзава.
Уьленрин зона, ибурун арада Эвергдейдс хьтин чIехи уьленар ава, гьакIни уьцIуь уьленрин гъвечIи зонаяр.
Тамарин зона, ина чIехи пайда кIеви жинсинин тарар виниз я, гьакIни цацар хьтин пешер алай тарар, уьленрин наратт тар, наратт тарцин маса жуьреяр, мегъуьн тарцин ва шумал тарцин жуьреяр ава. Асулдай и тамар Флоридадин кефер патара чка кьунва.
Юкьван Флоридада саваннрин зона ава, гьина кагьу - латук ва америкадин лотос хьтин набататар экъечIзава.