Rosa Parks

Rosa Parks
	; Irudi gehiago
Bizitza
Izen osoa	Rosa Louise McCauley
Jaiotza	Tuskegee, 1913ko otsailaren 4a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Bizilekua	Detroit
Talde etnikoa	afro-amerikarra
Heriotza	Detroit, 2005eko urriaren 24a (92 urte)
Hobiratze lekua	Woodlawn Cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza
Hezkuntza
Heziketa	Alabama State University (en)
Hizkuntzak	ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	autobiografialaria, giza eskubideen aldeko ekintzailea, eskubide zibilen aldeko ekintzailea eta public figure (en)
Jasotako sariak	ikusi Emakumeen Arrakastaren Saloi Nazionala (1993) ; Michigan Women's Hall of Fame (1983) ; Alabama Women's Hall of Fame ; Candace Award (1984) ; Ameriketako Estatu Batuetako Kongresuko Urrezko Domina (1999) ; Askatasunaren Domina Presidentziala (1996) ; Spingarn Medal (1979) ; Golden Plate Award (1995) ; International Freedom Conductor Award (198) ; Women's Caucus for Art Lifetime Achievement Award (1981) ; NAACP Image Award for Outstanding Supporting Actress in a Drama Series (2000) : Touched by an Angel (en) ;
Kidetza	Alpha Kappa Alpha
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	United Methodist Church (en)
IMDb	nm0663005

Rosa Louise Parks (jaiotza izena: Rosa Louise McCauley ; Tuskegee (Alabama), 1913ko otsailaren 4a - Detroit, 2005eko urriaren 24a) jostun afroamerikarra, Estatu Batuetako Eskubide Zibilen Aldeko Mugimenduko aktibista garrantzitsua izan zen, 1955eko abenduaren 1ean uko egin baitzion bere eserlekua gizonezko zuri bati utzi eta autobusaren atzealdean esertzeari, orduko AEBetako hegoaldeko legeak zioenaren aurka. Ekintza honen ondorioz preso hartu zuten eta askotan aipatzen da hau izan zela Eskubide Zibilen Aldeko Mugimendua piztu zuena.

Eskubide zibilak eta ekintza politikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parks Tuskegeen (Alabaman) jaio zen. Aita arotza zen eta ama irakaslea. Txikitatik izan zituen osasun arazoak (amigdalitis kronikoa). Gurasoak banatzean amarekin joan zen Montgomery (Alabama) ondoan bizitzera. Jostuna izan zen ia bizitza osoan.

1950eko hamarkadaren hasieran Parksek eskubide zibilen aldeko mugimenduarekin bat egin zuen eta erakundean idazkari lanak bete zituen Koloreko Jendearen Aurrerapenerako Elkarte Nazionalaren (National Association for the Advancement of Colored People, NAACP) barnean, Montgomeryn. Highlander Folk Schoolera ere joan zen, langileen eskubideen eta arraza-berdintasunaren aldeko zentrua. 1955eko abenduaren 1ean, Montgomeryn Parksek autobus gidariaren esanei aurre egin zien eta ez zion bere eserlekua pertsona zuri bati utzi. Ordena publikoa asaldatzeagatik kartzelara eraman zuten. Gartzelaratzeari erantzunez, Martin Luther King izeneko apaiz bautista artean ezezagunak Montgomeryko autobus publikoen aurkako boikota zuzendu zuen, agintariek autobusetako arraza-segregazioa alde batera utzi zuten arte. Honek segregazioaren aurkako protesta gehiago bultzatu zituen.

Bien bitartean, 1956an, Parksen kasua Estatu Batuetako Epaitegi Nagusira iritsi zen eta honek garraioetako segregazioa konstituzioaren aurkakoa zela erabaki zuen.

Parks eskubide zibilen mugimenduaren ikono bilakatu zen. 1960ko hamarkadaren hasieran Detroit-era (Michigan) joan zen bizitzera eta han John Conyers demokrataren ordezkari izan zen 1965etik 1988ra.

Mugimenduan izandako paperari buruzko eztabaida[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historialari gutxik jartzen dute zalantzan Parksek eskubide zibilen aldeko mugimenduan izandako garrantzia eta eserlekua ez uzteko izandako adorea, baina zenbaitzuk elementu mitikoenen egiazkotasuna ukatzen dute.

Parksek 1955ean egindako delituaren kontaketa askotan "jostun nekatu" soil gisa agertzen da. Hala ere, Parksek bere My Life (Nire Bizitza) autobiografian aitortu zuen ez zegoela fisikoki nekatua, "hainbeste amore emateaz nekatua (nazkatua)" baizik.

Gainera, hainbatetan izkutatzen saiatu dira aurrez NAACParekin eta Highlander Folk Schoolarekin zuen lotura, pertsona normal bezala azalduz, aktibista politiko ordez.

Istorio askotan ez da azaltzen beltzentzat zehaztutako sekzioan zegoela eserita eta zurientzako sekzioa betea zegoenez, pertsona zuri batek bere eserlekua nahi zuela. Hau da, arazoa ez zen eseri zenean sortu, jaikitzeari uko egin zionean baizik.

Parks ez zen eserlekua uzteari uko egin zion lehen pertsona izan. NAACPak beste antzeko kasu batzuei laguntza eskeinia zien, hala nola, Irene Morgani, hamar urte lehenago. Kasu honetan estatu arteko komertzioan zegoen bereizketarekin amaitzea lortu zen, hala nola, autobus publikoetako estatu arteko bidaietan. Rosa Parksen kasua iraultzailea izan zen estatuko legeei eragiten zielako, ez estatu artekoei.

2002ko Barbershop filmeko eszena batean, protagonistek iraganean beraien eserlekuak uzteari uko egin zioten afroamerikarrei buruzko eztabaida bat dute. Honen ondorioz, Jesse Jackson eta Al Sharpton aktibistak buru zituen filmaren aurkako boikota egin zen.

OutKast-en aurkako demanda[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1999an Parksen abokatuek OutKast musika taldea auzitara eraman zuten bere izena Rosa Parks abestian erabiltzeagatik. Auzia arbuiatua izan zen. Parksek 2001ean Johnny Cochran abokatua kontratatu zuen hel egiteko, baina berriz arbuiatu zuten 1. enmiendak babesten zituela argudiatuz. 2003an Auzitegi Gorenak onartu zuen auzia. 2004an epaileak abokatu inpartzial bat aukeratu zuen, aurrekoak interes ekonomikoa besterik ez omen zuten eta. Auzia oraindik abian da. 2005ean zehar demandan argitaratutakoaren arabera, Parksek dementzia izan zuen bere azken urteetan