Kush është ky Romeo Kodra?

Posted on Janar 8, 2014 by

Tek përpiqesha të hidhja dy mendime në letrën digjitale te programit word, një mik i ngushtë më merr në telefon dhe më thotë: “Ore, e more vesh që t’ka dal emri n’gazetë?”. Mu duk çudi sepse nuk kisha shkruar asnjë artikull për Milosaon e Gazetës Shqiptare, në të vetmen gazetë që publikoj ndonjë gjë për teatrin apo artin në përgjithësi. Gjithsesi e vërteta ishte që gazeta ‘Tema’ kishte publikuar një artikull të gazetës ‘Shekulli’ – ndoshta nuk dinë si të mbushin web-in! – në të cilin renditeshin emrat e kandidatëve pjesëmarrës në konkursin e shpallur prej Ministrisë së Kulturës për postin e drejtorit të Teatrit Kombëtar.

http://www.gazetatema.net/web/2014/01/07/ja-kush-jane-dhjete-pretendentet-per-drejtues-te-teatrit-kombetar/

http://www.shekulli.com.al/web/p.php?id=37932&kat=94

Në këtë shkrim më bëri përshtypje mundi sizifian i gazetares Valeria Dedaj; jo nga pikëpamja e përgatitjes mbi lëmën teatrore (s’po pretendoj aq), por nga pikëpamja e përgatitjes gazetareske. E shkreta – për sa i përket personit tim – kish mundur të formulonte vetëm që ‘është pedagog në një universitet privat në Tiranë dhe spektator i rregullt në Teatrin Kombëtar’. Të dyja këto informacione të vakëta dhe të varfëra, për fatin e saj të keq janë të gabuara: nuk jam më pedagog në asnjë universitet dhe Teatrin e frekuentoj kur gjykoj se duhet frekuentuar.

Duke mos dashur të bëj pedagogun e lëndës së gazetarisë dhe t’i sugjeroj “gazetares” në fjalë përdorimin e google, për të cilin nevojitet vetëm aftësia e përdorimit të një gishti të dorës dhe zotërimi i abetares, po i vij në ndihmë duke thënë diçka për veten.

Quhem Romeo Kodra dhe jam diplomuar në Bergamo të Italisë për TEORI, TEKNIKA dhe MENAXHIM të ARTIT dhe SPEKTAKLIT me një notë përfundimtare 109/110. Punët e diplomave, bachelor dhe master, kanë qenë mbi Antonin Artaud dhe Thomas Bernhard. Kam qenë – sëbashku me time motër Klarita Kodra – bashkëthemelues dhe menaxher i Shkollës së Kërcimit, Artit dhe Teatrit “ANGELS” për 9 vjet, deri më 2011, në mbyllje të shkollës, për arsye se Klarita Kodra vendosi të ishte full-time koreografe e Ekipit Kombëtar Italian të Gjimnastikës Ritmike dhe i nënshkruari vendosi të kthehej për zgjedhje personale në vendlindje. Kam qenë gjithashtu lektor/tutor i Universitetit të Studimeve të Bergamos dhe për 3 vjet konsulent/bashkëpunëtor i ‘Teatro Tascabile di Bergamo’ (TTB), një nga teatrot kërkimor më të suksesshëm në nivel ndërkombëtar (le të lexohen librat e historisë së teatrit kërkimor për info të mëtejshme). Është e vërtetë që kam punuar si pedagog në një universitet privat deri vitin e shkuar dhe prej thuajse 2 vitesh shkruaj mbi teatrin dhe artin në të përjavshmen ‘Milosao’ të ‘Gazetës Shqiptare’. Sëfundmi, argëtohem duke publikuar on line në aksrevista.wordpress.com.

Shpresoj vetëm të mos e kem lodhur “gazetaren” me 440 fjalët.

Postuar te Uncategorized | Etiketuar me , , , | Lini një koment

ONUFRI XX: Elozhe dyshimit dhe llogjet e dyshimta. Romeo Kodra.

Posted on Janar 7, 2014 by

Me 26 Dhjetor 2013 në Galerinë Kombëtare të Arteve u hap ekspozita kolektive ‘Elozhe Dyshimit’. Ekspozita – e cila do të jetë e hapur deri më 2 shkurt 2014 – është përzgjedhja përfundimtare për Edicionin e XX të Çmimit ‘Onufri’ që organizohet çdo vit nga Galeria Kombëtare e Arteve.

Do të doja me këtë rast të kisha bërë një shkrim mbi perfektësinë e “Thonë se s’mundesh me i mbajtë dy bostanë me një dorë” të Drilon Selmanit, mbi aftësinë e fotografimit të momentit historik të kompozuar me aq kujdes, në ngjyra dhe dinamizëm, në këtë vepër arti par exellence; do të doja të kisha bërë gjithashtu një shkrim mbi presionin e pushtetit të së përditshmes mbi personin Ergin Zaloshnja dhe jo vetëm mbi “bujarinë” e blatimit të statusit të artistit që i njeh pushteti institucional i Galerisë Kombëtare të Arteve apo Interpolit; do të doja të kisha shkruar mbi sarkazmën e Endri Danit dhe (de)formimit të ‘njeriut të ri’ shqiptar që kështu i deformuar po shkon drejt mplakjes; do të doja të vazhdoja të këshilloja Ivi Topp që – njësoj si në ‘Ardhje’ të TICA-s së 19 qershorit 2013 – të mos mimetizohet me Anri Salën, por të hetojë proçesin krijues të tij; do të doja të argëtohesha më sugjerimet intelektuale të ofruara nga vepra e Irgin Senës dhe lidhjet ndërtekstuale me leximin e ‘Las Meninas’ të Velasquez-it nga Michel Foucault-ja; do të doja të flisja për interpretimin e njëzëshëm që artistët i bëjnë titullit ‘Elozhe Dyshimit’ si lutje funebre kundrejt pezullisë së tranzicionit që në mënyrë paradoksale kthehet në një artikulim artistik pjellor dhe që ndoshta mund të përmbledhë këta artistë në një karakter artistik specifik autokton mbi të cilët duhen investuar energji prej institucioneve të artit, kritikës, mediave. Do të doja, por s’mundem, sepse – siç thonë amerikanët – kam probleme me atë ‘elefant në dhomë’ (elephant in the room) që për mua është puna e Alban Mujës ‘Gjermanët kanë pak frikë prej meje’.

Puna e Mujës është një video me metrazh të shkurtër që tregon të përditshmen e një personazhi të njohur në qytetin e Mitrovicës. Ky person(azh) në mjerimin dhe varfërinë e tij ekonomiko-intelektuale hiqet si Hitleri dhe nën dritën e diellit merr poza dhe gjestikulon si diktatori nazist për argëtimin e turmave. Spektakli i dhënë për masat dhe i ushqyer prej tyre prek thuajse të gjithë: që prej bashkëqytetarëve të tij e deri tek trupat diplomatike të Evropës.

Që në fillim më duhet të specifikoj: jam pro hapjes së vazhdueshme të diskutimeve mbi të shkuarën totalitare të çdo koordinate gjeografike qoftë shqiptare, evropiane apo të çdo pjese tjetër të rruzullit, dhe në çdo fushë të jetës; mbi të gjitha në art. Me këtë më duhet të shtoj që nuk është e mjaftueshme hapja e diskutimit, por edhe kompetenca (në rastin në fjalë, kompetenca artistike) mbi argumentet të cilat trajtojnë.

Pas këtij specifikimi më duhet të ngre një pyetje: ku qëndron elementi artistik i ‘Gjermanët kanë pak frikë prej meje’? Pyetjen e ngre mbi elementin artistik të imazhit filmik si bazik në medium-in e zgjedhur (video-art? short-film?), por edhe si trajtesë e artistit mbi subjektin e zgjedhur për veprën e tij. E ngre këtë pyetje sepse nuk arrij ta shoh këtë punë përtej një dokumenti filmik që do të ishte perfekt për një lajm televiziv, që gjithsesi do të kishte nevojë për hapjen e një diskutimi sociologjik. Në stadin aktual kjo punë, siç është paraqitur në GKA, është thjeshtë një altoparlant i lënë në dorë një varfanjaku të mjerë që me llogjet e tij të dyshimta gjen mundësinë të bëhet i famshëm nëpërmjet GKA. Dhe artisti ka bërë pak punë (mirëpres përgënjeshtrimet) për të nxjerrë jashtë në evidencën e tyre “ato pjesë të historisë që duket sikur lëvizin e dallgëzojnë nën sipërfaqe” sepse ato jo vetëm që s’lëvizin e dallgëzojnë nën sipërfaqe, por lëvrijnë tashmë nën dritën e diellit të qyteteve tona dhe askujt nuk i bëjnë përshtypje. Artisti nëse do të provokojë, mund ta bëjë në të njëjtin kontekst (p.sh. pse artisti nuk i vë përballë këtij Hitleri një person tjetër apo vetveten me një maskë të Slobodanit dhe duke bërtitur “Kosovo je Srbija!”, madje t’i kërkonte edhe para për performancën?) dhe jo ta ekspozojë në mënyrë identike, madje të shumëfishuar në potencialin e tij subversiv falë GKA. Do guxim kjo punë! Arti s’është për të gjithë!

Kam besim, dhe shpresoj, që intelekti dhe ndershmëria artistike e Alban Mujës mund të shohë mangësinë ose të diskutojë e punën e tij. Po kështu kam besim dhe shpresoj në intelektin dhe ndershmërinë artistike të kuratorëve dhe drejtorit të GKA. Atëherë, ka mundësi të shpjegohet dhe të artikulohet më mirë kjo punë? Më duket minimumi i mundshëm. Konteksti mbarëshqiptar ka nevojë të dalë jashtë folklorizmave dhe provokimeve sipërfaqësore që realiteti ynë vërtet ofron, por që me to nuk mund të karakterizohet apo përgjithësohet. Besoj se meritojmë më shumë si popull, por edhe si publik.

Personalisht e kam disi me merak këtë argument sepse prej shumë spekulluesve të historisë së shqiptarëve (sidomos të atyre jashtë kufijve aktualë) shihemi si pro-nazi-fashistë. Shumë historianë baresh (qartësisht anti-shqiptarë) në Evropë na ndajnë – dhe në mënyrë jo aq të fshehur – si shqiptarët/kosovarët fashistë dhe serbët komunistë që prej konfliktit të II Botëror. E njëjta gjë ndodh me çamët dhe grekët.

Meqë në prezantimin e këtij ‘Onufri’ si qëllim «është të promovojë dhe mbështesë rolin vital që luan arti në rritjen e ndërgjegjësimit publik, si dhe aftësisë së artit për të “matur pulsin” e kohës sonë» do të më dukej  e dyshimtë kjo vepër dhe ‘matja sipërfaqësore e pulsit të kohës’ që po i bëhet realitetit pa e vënë realisht dhe me kompetencë në diskutim. Me këtë art të lehtë në një institucion artistiko-kulturor kombëtar, me këtë nazi-revival autokton që s’na përket pavarësisht mjerimit dhe varfërisë sonë, nuk po i japim tepër kredite historianëve anti-shqiptarë të Evropës?

Postuar te Art Pamor | Etiketuar me , | Lini një koment

Platformë artistiko-menaxheriale për Teatrin Kombëtar … dhe një specifikim mbi thirrjen ministrore. (Romeo Kodra)

Posted on Dhjetor 29, 2013 by

platforme artistiko.menaxheriale.TK

LEJOHET KOPJIMI … ME CITIM! ÇËSHTJE NDERSHMËRIE INTELEKTUALE … POR GJITHSESI S’MË NGELET HATRI.

Kjo platformë artistiko-menaxheriale për Teatrin Kombëtar është dorëzuar në Ministrinë e Kulturës prej meje më 26 Dhjetor si pjesë e dosjes sime për konkursin e postit e Drejtorit të TK të shpallur prej Ministrisë.

Si në të gjitha thirrjet për aplikim, edhe në këtë rast, tendenca është ajo e përplotësimit të kritereve të thirrjes që Ministria e Kulturës kishte publikuar në media. Problemi më i ndërlikuar është t’i përgjigjesh konkretisht, me një ide apo gjetje, një prej objektivave artistikë të kërkuar:

-Të hartojë një program dhe kalendar të qartë me shfaqje repertori dhe prodhime të reja, në funksion të diversitetit artistik dhe zgjerimit të audiencave.

Në kontekstin në të cilin ndodhet teatri shqiptar kjo përbën, për mua si hartues i platformës, pikën më delikate. Së pari, sepse nuk është e mundur – në gjendjen aktuale – që TK të ketë një repertor. Cila pjesë mund të quhet e tillë sot? Ka aftësi trupa e TK të shfaqë një pjesë të tillë duke i ruajtur karakterin origjinar? Natyrisht që jo! Kjo dihet tashmë; dhe prej shumë kohësh madje (shih arsyet brenda platformës). Së dyti, personalisht teatrin e repertorit, për të cituar Peter Brook-un, e shoh si vdekatar (Hapësira boshe). Shpresoj që Ministria e Kulturës të mos ketë ide të tilla për të ardhmen e TK. Një teatër e krijon me punë repertorin e tij; dhe natyrisht nuk e krijon në një, dy, tre apo katër vite. Repertori krijohet me kërkim të vazhdueshëm dhe principe të qarta artistiko-menaxheriale. Në pak fjalë: repertori në fillim krijohet, dhe pastaj shfaqet.

Kam frikë se në një objektiv të tillë të kërkuar nga thirrja ministrore për postin e Derjtorit fshihet një orjentim dhe kanalizim i teatri drejt broadway-izmit. Nëse hartuesit e thirrjes mendojnë se TK ka një repertor, atëherë ose duhet ta specifikojnë se cili është, ose janë të pa informuar mbi gjendjen aktuale të TK. Nëse nënkuptojnë me ‘shfaqje repertori’ pjesë të dëgjuara dhe të suksesshme të dramaturgjisë kombëtare dhe ndërkombëtare, ateherë kanë gabuar në terminologji. Nëse janë të bindur që duhen vënë pjesë të dëgjuara dhe të suksesshme për të zgjeruar audiencat, atëherë e shohin ngushtësisht rëndësinë e TK si udhërrëfyes të tendencave artistiko-teatrore dhe mbi të gjitha e shohin si të nënshtruar drejt konsumerizmit.

Nëse TK do t’i nënshtrohet kësaj logjike do t’i futet një tregu të ezauruar dhe të zaptuar prej medium-it televiziv me të cilin nuk mund të konkurojë. Betejën në këtë fushë e ka të humbur që pa e filluar. Rrjedha e kësaj do të na sjellë brenda sallave teatrore personazhë të famshëm që do na ndihmojnë të shesim bileta, por jo të bëjmë teatër. Broadway-i p. sh. – që ka si bukë të gojës këto gjetje ‘fantastike’ – shet për aktorë Pamela Anderson-in, Paff Daddy-n apo ku di unë. Nuk mund të imagjinoj se ç’mund t’i qepen skenës shqiptare nëse Ministria aprovon apo krijon mundësinë për tu ndërmarrë iniciativa të tilla.

Teatri shqiptar si formë arti, për fatin tonë të keq, sa vjen e po njehsohet me televizionin dhe po i nënshtrohet kosumerizmit të tij përmbytës. Një aktor i formuar në Univesitetin e Arteve s’ka më ndryshim nga një aktor të formuar në Universitetin e Lagjeve (shih arsyet branda platformës). Kush prej nesh e dallon se cili aktor i Portokallisë ka mbaruar Universitetin e Arteve, dhe cili atë të Lagjeve? Ja pra, për këtë po flitet.

Televizioni i jep audiencës së tij të njëjtin format pështjellosës duke ja karamelosur me spektakël (shih Shoqëria e Spektaklit të Guy Debord) dhe duke ja shitur për art. Sa herë dëgjohen zëra në talent-show të shitur për Vaçe Zelën e re? Ndoshta në çdo sezon? Sa herë këta zëra ja kanë dalë me të vërtet mbanë? Përgjigjia sigurisht që është asnjëherë, dhe për faktin e vetëm sepse televizioneve u intereson vetëm zëri dhe jo artisti.

Artisti është përtej vlerës monetare në të cilën bazohet konsumerizmi televiziv dhe jo i fragmentuar anatomikisht në një zë të thjeshtë për t’i shtrydhur vlerën e nevojshme që bën të xhirojë makinën spektakolare. Artisti dhe zëri i tij, arti i tij, janë të pandashëm dhe thyejnë vazhdimisht skematizmat; gjë kjo që bie ndesh me shfrytëzimin e menjëhershëm dhe aty për aty të medium-it televiziv, i cili do të gjenerojë pikësëpari të ardhura nëpërmjet argëtimit të publikun pa i lënë kohë artistit të formohet.

Teatri Kombëtar nuk duhet të futet në këtë rrjedhë. Jo sepse e them unë dhe megalomania ime për një post institucional, por sepse këtë e thotë historia e teatrit. Kur me ardhjen e kinematografisë, dhe më vonë të televizionit, spektakolariteti filloi të mbizotërojë në artin performativ aktorial, zgjidhja e natyrshme e reformatorëve të artit teatror, të rënë në krizë të thellë dhe me rrezikun objektiv të zhdukjes si formë arti, ishte përthellimi në kërkim, shdërrimi i teatrit në shkencë (deri në shek.XIX ishte artizanat). Epoka historike solli Stanislavskij-n, Mejerhold-in, Artaud-në, etj., etj.; solli në pak fjalë jo vetëm daljen nga kriza, por edhe hovin e teatrit drejt një pararoje të vazhdueshme në organizimin e jetës bashkëkohore të qytetërimit përëndimor.

Shpresojmë që kjo të ndodhë edhe tek ne.

Postuar te Skena | Etiketuar me | Lini një koment

Teatri Kombëtar në udhë ose në kryq: çështje evropianizimi. Romeo Kodra (Gazeta Shqiptare, 20/12/2013)

Posted on Dhjetor 12, 2013 by

Më 26 dhjetor mbyllen aplikimet e konkursit për pozicionin e Drejtorit të Teatrit Kombëtar të shpallur nga Ministria e Kulturës. Nga të katër anët – dhe jo vetëm në teatër – kërkohen 4R: rinovime, risi, reforma, rilindje. Por nga cilët i presim? Kush do t’i realizojë dhe si? Këtë e di ekzekutivi i zgjedhur më 23 qershor, ose – për së paku – kështu shpresohet.

Deri më sot, përsa i përket kulturës, rinovimet (R1) janë parë dhe kanë të bëjnë ekskluzivisht me personat e zgjedhur në krye të institucioneve kombëtare më të rëndësishme, siç janë ata të Teatrit të Operas dhe Baletit, Muzeut Historik, Cirkut, Qendrës Kulturore për Fëmijë dhe Teatrit të Kukullave. Risitë (R2) do të shihen kur krerët e sapozgjedhur do të organizojnë eventet e para të institucioneve që drejtojnë. Reformat (R3) nuk dihen, sepse platformat e gjithsecilit prej këtyre të sapozgjedhurve janë të panjohura për publikun dhe dihen në detaje vetëm nga Ministria e Kulturës së cilës i falim mirëbesimin tonë. Por, në përzgjedhjen e krerëve të porsazgjedhur, është për tu vënë re diçka interesante dhe problematike: asnjëri prej tyre nuk ka një formim studimor në menaxhim arti, edhe pse kërkohej specifikisht në thirrjet e konkurseve ministrore. Si rrjedhojë, gjenerohen dyshime mbi qëndrushmërinë e reformave që mendohet të ndërmarrin drejtorët e rinj. Kam përshtypjen se strukturat menaxheriale nuk improvizohen; për to duhet – dhe na kërkohet nga partnerët evropianë – profesionalizëm. E thoshte edhe Andy Eagle, konsulenti uellsian i British Council, njëzëri me Ministren M. Kumbaro-Furxhi, një muaj më parë. Së fundmi, rilindja (R4) supozohet të na materializohet në fund të mandatit të ekzekutivit Rama.

Deri këtu logjika dhe mirëbesimi (shprehja e mirëmenduesve “lërini të punojnë”) i japin një vazhdimësi dhe koherencë zgjedhjes së shqiptarëve më 23 qershor. Kjo koherencë vlen edhe për përzgjedhjen e kreut të Teatrit Kombëtar. Dhe këtu artikulli mund të mbyllej. Por duke qenë se mbi teatrin jam interesuar vazhdimisht dhe mbi historikun e dinamikave politike të ndërmarra në vite mbi këtë institucion jam i informuar, nuk më duket e mjaftueshme kjo logjikë dhe ky mirëbesim. Personalisht nuk më mjafton logjika e mirëmenduesve. Unë di dhe kujtoj – për publikun që pa dashje e ka harruar – se refreni i 4R-ve në teatër është konsumuar prej vitesh: mjafton për këtë t’i hedhim një sy shkrimeve të Mihal Luarasit në “Teatri Kombëtar në udhëkryq” që datojnë vitet 1999, 2000, 2001; pra thuajse mbi një dekadë më parë.

Duke qenë se z. Luarasi e shoh si njeriun e vetëm në Shqipëri që mbi lëmën teatrore flet me koherencë mbi konceptin e profesionit të tij dhe idesë së Teatrit Kombëtar (pëlqehet apo jo, kjo nuk më intereson; më mjafton koherenca sepse tregon sistematikë pune dhe njohuri shkollore dhe eksperiencë direkte mbi të) nuk po i përsëris problemet që ka shtruar. Gjithkush – nëse i interesuar – mund të lexojë dhe konstatojë personalisht që ato mbeten qartësisht të njëjtët, që prej botimit të shkrimeve të tij. Nëse lexohen këto shkrime jam i bindur se vështirë do të besojmë akoma në retorikën e 4R dhe të jemi ende mirëmendues. Problemet e dekadave të shkuara ripërsëriten në Teatër, dhe më shumë se në një “udhëkryq”, siç thotë prof. Luarasi, duket se Teatri Kombëtar vazhdon e vërtitet në një rrethrrotullim duke bërë të vjellin ata që janë brenda dhe ata që janë jashtë (të gjithë duan reforma, siç u tha më sipër, brenda e jashtë TK), të cilët shohin këtë makinë të çmendur pa shofer ose me shofer të alkoolizuar që s’di ç’rrugë të marrë prej dekadash. Teatri nga kjo situatë nuk përfiton asgjë përveç moçalishtes aktuale; përfitojnë vetëm pushtetarët e rradhës dhe kolonia parazitare me të cilën qarkohen, të cilët s’kanë të nginjur me mjeljen e këtij institucioni-“lopë publike” të quajtur TK.

Për të mos e lënë topin ekskluzivisht në duar e politikës do të doja të shtroja një argument për të bërë një hap përpara, drejt daljes prej rrethrrotullimit marramendës.

Mihal Luarasi në shkrimet e tij, edhe pse jep drejtime dhe ide të qarta mbi perspektivat e mundëshme të TK (por pa dhënë një platformë menaxheriale, me sa di unë), nuk ka përmendur fatkeqësisht një argument të thjeshtë por bazik: mënyrën e përzgjedhjes së kreut të këtij institucioni. Duke qenë se përzgjedhja është edhe akti themeltar i fillimit të punës së mbarë dhe i 4R-ve të dëshiruara prej të gjithëve, marr përsipër të shtoj disa gjëra të vogla por të domosdoshme mbi këtë argument.

Duke qenë se për institucionet e tjera kombëtare të kulturës zëra koridoresh kishin “profetizuar” emrat e drejtorëve (përpikmërisht të gjetur) disa javë, për të mos thënë muaj, përpara shpalljes publike, dhe duke qenë se e njëjta gjë po ndodh edhe për TK, do të ishte mirë që përzgjedhja të bëhej me një konkurs publik real. Do të sygjeroja që, për njohuri publike dhe eleminim dyshimesh mbi dallavere të brendëshme ministrore, të viheshin në dispozicion – on line në sitin e Ministrisë ditën e mbylljes së aplikimeve – platformat dhe dosjet e secilit konkurues për tu krahasuar midis njëra tjetrës prej gjithkujt, dhe për të parë përputhshmëritë me kriteret e kërkuara nga Ministria. Kështu, kam përshtypjen, papagajtë që fryjnë duke ledhatuar veshët e politikës do të dalin zbuluar. Pas kësaj konkuruesit do të mbronin dhe shpalosnin (me pyetje/përgjigje prej ekspertëve) platformat/dosjet e tyre përpara një jurie ekspertësh të artit teatror dhe menaxhimit të teatrit ditën e konkurimit të hapur për publikun. Do të ishte mirë të jepeshin edhe referencat bibliografike të përdorura prej konkuruesve – për të eleminuar dyshimet mbi plagjatura të rëndomta të shitura për gjetje origjinale – të cilat mund të verifikohen direkt on line nga juria, meqë tashmë thuajse gjithçka është e përftueshme në rrjetin internet.

Duke thënë këto gjëra më duket vetja sikur po shpik ujin e ngrohtë, më duket sikur po bëj pedagogji apo alfabetizim të rëndomtë. Ç’ka u tha më lart është thjeshtë proçedura normale e një konkursi publik në vendet evropiane. Por më mirë të akuzohem për pedagogjizëm dhe alfabetizim të rëndomtë sesa për menefregizëm. Personalisht nuk kam asnjë dëshirë ta shoh TK të gozhduar në kryq, por në udhë, për të luajtur me titullin e Mihal Luarasit. Sepse kjo është perspektiva që i paraqitet në të ardhmen e shpejtë: o merren vendime për të formuar një strukturë të qëndrueshme dhe efikase, ose do të humbasim përgjithmonë Teatrin, artin e parë të institucionalizur në Shqipëri (1945) dhe për koinçidencë, por jo rastësisht, në Evropë (arti i parë i institucionalizuar në kulturën evropiane është teatri i athinasve të lashtë). Këtë specifikim të fundit e them duke nënvizuar in primis përgjegjësinë e qeverisë Rama, Ministrisë së Kulturës dhe personalisht të znj. Kumbaro-Furxhi. Këto ditë, me vendimin që do të marrin, ata kanë mundësinë të tregojnë evropianizimin e tyre. Nuk na mbetet veçse të presim.

P.S. Personalisht do të publikoj platformën/dosjen time ditën e përfundimit të aplikimeve në http://www.aksrevista.wordpress.com hapësirë të cilën ja ofroj falas edhe Ministrisë së Kulturës për të publikuar dosjet e konkuruesve të tjerë, duke i garantuar privatësinë e të dhënave personale, nëse Ministria në fjalë nuk ka ende një sit interneti për një shërbim të tillë publik.

Postuar te Skena | Etiketuar me , , , , , | Lini një koment

Claudio Magris në Shqipëri.

Posted on Dhjetor 7, 2013 by

Prej dy ditësh ndodhet në Tiranë për prezantimin e dy librave të tij – “Udhëtim pa mbarim” dhe “Mikrokozmose” – Claudio Magris. Kritikun italian e ndoqa në lectio magistralis-in e tij në Universitetin Shtetëror dhe në konferencën e prezantimit të librave në bibliotekën e Institutit Italian të Kulturës.

Nuk e di përse, por prisja diçka të jashtëzakonshme prej disa javësh, që kur mora vesh mbërritjen e shkrimtarit. Siç ndodh shpesh, pritshmëritë e jashtëzakonshme janë dështime po aq të jashtëzakonshme.

Kisha një ndjenjë mirënjohjeje dhe respekti për prof. Magris-in duke qenë se është i pari që bëri të njohur në Itali – me organizimin e një konference ndërkombëtare, që më 1977 – një autor austriak për mua shumë të dashur, mbi të cilin jam diplomuar: Thomas Bernhard. Përveç se për Bernhard-in, puna e Claudio Magris-it ka qenë një orientim themeltar për mua në lëximin, rrokjen dhe kuptimin e kulturës mittelevropiane në përgjithësi siç janë Musil, Joseph Roth, Kafka, Krauss, Danubi, Perandoria Habsburgase, etj.. Sëfundmi, konsiderata ime për shkrimtarin italian arriti një lloj niveli – thuajse sublim – kur vura re që trajtimi i hapësirës së shkrimit bëhej në një mënyrë thuajse teatrore.

Këtë hapësirë teatrore të shkrimit, Claudio Magris shkon dhe e rrëmon “përtej” kufijve (gjeografik, sociologjik, psikologjik, politik, njerëzor), duke qenë vetë ai njeri i kufirit (lindur në Trieste …qytet kufitar). Këtë hapësirë që ai gjen në “udhëtimet përtej”, thuajse një nomad bashkëkohor, në sytë e mi nuk ishte e nuk është shndërruar kurrë në një vend, për faktin e thjeshtë sepse autori nuk është ndalur kurrë, nuk është kurrë interesuar të përvetësojë/kolonizojë këtë hapësirë të zbuluar; njësoj siç ngjet në teatër ku çdo vend është një jo-vend, fiktiv. Hapësira e këtij autori nuk kristalizohet në gjeografi sepse është një hapësirë magmatike, në evoluim të vazhdueshëm. Magris shpërhapet në pafundësi, në ekspansion të vazhdueshëm, në liri të plotë. Dhe është kjo liri që më tërheq prej veprës së tij. Deri sa mbërriti në Tiranë.

Këtu, në Shqipëri, zbulova një tjetër Magris. Zbulova një ‘mirëmendimtar’ (shih 1984 – Orwell për kuptimin) që shkon tek Fabio Fazio (Adi Krasta italian, për ata që nuk e njohin) si një figurant që shpërndan pilulat e kulturës, zbulova atë që pranon kompromiset me mjetin televiziv, atë që nuk ve në diskutim të qenurit e tij Autoritet në lëmën që trajton, dhe që përcjell e ushtron Autoritarizëm kur lihet me qejf e dëshirë të (sh)përdorohet nga Tjetri[1]: Tjetri i masmedias apo edhe thjeshtë ai i Instituteve Italiane të Kulturës nëpër botë, që propagandojnë Bashkimin Evropian “bashkimi i parë i bërë pa luftë dhe në të cilin duhet besuar” siç thotë ai.

Këtë Bashkim, personalisht nuk do e shihja aq “politically correct”, nuk do e shihja si një ndërmarrje që di të menaxhojë dhe të menaxhohet në mënyrë perfekte, thuajse eko-logjike, dhe që i propozon botës modelin e tij perfekt. Natyrisht, nga ana tjetër kemi modelet made in USA: shih nën zërin “Irak” ose “Afganistan”, për sqarime të mëtejshme; ish-KGB: shih nën zërin “Putin” dhe “Ukraina”; apo një skllavëri të re në salcë kineze: mjafton të shihen kushtet e punës dhe skenaret apokaliptike që po “zbulohen sëfundmi”[2] në Itali, edhe se – si gjithmonë – njiheshin, por bëhej sikur nuk shiheshin. Dhe kjo e fundit është një dukuri jo italiane, por tërësisht evropiane: deri sa ka interesa në lojë bëhet sikur nuk njihen kushtet; sapo zbulohet diçka menjëherë mbahen distancat për të shpëtuar fytyrën e qelibartë.

Kështu edhe Claudio Magris (bën sukur?) nuk ve re – duke ardhur në një vend vite dritë larg nga pikëpamja intelektuale (mjafton të mendojmë që në Shqipëri nuk janë përkthyer ende Bachtin, Barthes, Eco – vepra semiologjike – Derrida, etj. për t’iu mbajtur vetëm lëmës së kritikës së tekstit letrar) dhe politike (mbi demokracinë shqiptare nuk besoj se më duhet të zgjatem dhe të bëj krahasime me realitete të tjera evropiane) – që nuk është shenjë e mirë vajtja dhe shërbesa (me një intervistë eksklusive) në emisionin televisiv të bashkëshortit të Ministres së Kulturës, e për më shumë, në një kanal tv privat. Nuk ve re që Shqipëria është në miniaturë  një lloj “fshati global” (terminologji për të e “dyshimtë” sepse beson që “bota është shumë e ndryshme nga pikëpamja kulturore”) që sintetizon në vetvete “të kamur si Claudio Magris dhe favelat brasiliane”. Nuk ve re sepse – siç thotë dhe kupton më se miri edhe ai vetë – i privilegjuar në xhirot e tij në Tiranën “upper class” që economikisht është vite dritë larg nga nënbota e bregut të Lumit të Tiranës që ndodhet në një distancë jo më të madhe se 1 kilometër në vijë ajrore nga qendra e frekuentuar prej tij këto ditë.

Në Shqipëri këto gjëra vihen re, vihen re në rradhë të parë, sepse vizionet që perspektivat e aleatëve të radhës rusë, kinezë, amerikanë apo evropianë janë për ne – qartësisht – zgjedhje-jo-zgjedhje; së dyti, sepse duke qenë historikisht MBI “perden e hekurt”, madje mbi telin me gjemba që na përshkon mishrat, i ndjejmë dhe shohim në pozicionin e privilegjuar të rradhë së parë. E me sa di unë, vizionet tona të së sotmes – mbi “të kamurit si Claudio Magris dhe favelat braziliane” – do të jenë ato të Evropës të së nesërmes, falë ideologjisë masmediatike të indiferencës që fshihet nën maskën e politically correct. Kjo – ne shqiptarëve – na përafron shumë me atë ndjenjë të “finis Austriae” roth-iane që prof. Magris njeh shumë mirë, atë ndjenjë (kafkiane gjithashtu) të të qenurit të zënë në grackë brenda ingranazhit të pushtetit të padukshëm që na mbikëqyr të gjithëve pa asnjë mundësi shpëtimi: deri në fund.

Ambivalenca e të thënit, e diskurit, e fjalës së prof. Magris ndihet që kur flet për një “shkrim ditor (etiko-politik, racional)” dhe një tjetër “nokturn (narrativ, jo-racional, alternativ, teatror)” dhe që përputh të dyja këto si të mos kish një skizofreni të pandreqshme (në më të mirën e rasteve) ose oportunizëm intelektualistik në këtë sintetizim. Me sa duket atij nuk i ka shërbyer aventura politike (ka qenë senator në vitet ’90, për ata që nuk e kanë njohur më parë) për të kuptuar lojën e madhe të pushtetit tëhuajzues dhe të tëhuajzuar që bie ndesh me etikën e të qenurit artist; nokturn siç u tha, i mugët dhe i papërcaktueshëm (caku është kufi, apo jo?), i munguar vetvetes dhe  - mbi të gjitha – i ndërgjegjshëm për këtë (“Mitteleuropian mund të jesh vetëm me heqje” thosh Musil, meqë ra fjala). Madje, e shoh si degraduese për veprën dhe personin e tij këtë dëshirë për të justifikuar me çdo kusht të pajustifikueshmen: Politika dhe Arti[3] nuk shkojnë, nuk kanë shkuar kurrë dhe as do të shkojnë nën të njëjtët çarçafë. E këtë e nënvizoj duke ditur që në Shqipëri kemi një Kryeministër ish-artist me shumë “artistë” që i xhirojnë përreth për të lypur favorizime apo përlarë tituj. Prandaj të shohësh një emër si ai i Claudio Magris-it të prekë këto limite të ulëta të ndershmërisë intelektuale duke u kompromentuar me “politikëra” por-evropiane dhe masmediake nuk i bën nder as atij dhe as atyre që dëshmojnë dashje-pa-dashje këtë degradim.

[1]    http://www.youtube.com/watch?v=FCMlx0pkiOM Duket sikur Pasolini i 40 viteve me pare ka kaluar dhe eshte fshire nga koha.

[3]   “Kurajoja intelektuale e se vertetes dhe praktika politike jane dy gjera te paperputhshme” thosh ende P.P.Pasolini dhe Arti nenkupton detyrimisht kete kurajo intelektuale.

Postuar te Letra, Uncategorized | Lini një koment

Claudio Magris in Albania. Romeo Kodra

Posted on Dhjetor 6, 2013 by

Da due giorni si trova a Tirana per la presentazione di due suoi libri – “Infinito viaggiare” e “Microcosmi” – Claudio Magris. Il critico letterario l’ho seguito nella sua lectio magistralis all’Università Statale e nella conferenza della presentazione dei libri nella biblioteca dell’Istituto Italiano di Cultura a Tirana.

Non so perché, ma mi aspettavo qualcosa di straordinario già da qualche settimana, quando avevo saputo dell’arrivo dello scrittore. Come spesso accade le straordinarie aspettative sono dei fallimenti altrettanto straordinari.

Avevo un senso di gratitudine e rispetto verso il prof. Magris in quanto è stato il primo a introdurre in Italia – organizzando un convegno internazionale nel lontano 1977 – un autore austriaco a me molto caro, e sul quale ho lavorato per la tesi di laurea: Thomas Bernhard. Oltre che su Bernhard, il lavoro di Claudio Magris è stato per me di fondamentale orientamento nel leggere, capire e carpire la cultura mitteleuropea in generale con i vari Musil, Joseph Roth, Kafka, Krauss, il Danubio, l’impero asburgico, ecc.. Infine la considerazione per lo scrittore italiano raggiungeva un certo livello – quasi sublime – quando mi accorsi che il trattamento dello spazio della scrittura veniva fatto in un modo quasi teatrale.

Questo spazio teatrale di scrittura, Claudio Magris va a scavarlo “al di là” dei confini (geografici, sociologici, psicologici, politici, umani), in quanto uomo di confine lui stesso (triestino di nascita). Questo spazio che lui trova nei suoi “viaggi al di là”, quasi un nomade contemporaneo, nei miei occhi non era e non è mai diventato un luogo. Per il semplice motivo che l’autore non si è mai fermato, non si è mai interessato ad appropriare/colonizzare questo spazio scoperto; proprio come succede in teatro dove ogni luogo è un non luogo e di conseguenza luogo solo delle possibilità. Lo spazio di questo autore non si cristallizza in geografia in quanto spazialità magmatica, in quanto in perpetua evoluzione. Magris spazia all’infinito, in estensione continua, in libertà. Ed è questa libertà che dalle sue opere mi attrae. Fino al suo arrivo a Tirana.

Qui, in Albania, ho scoperto un altro Magris. Ho scoperto quello perbenista che va da Fabio Fazio per fare le comparsate e distribuire le solite pillole di cultura, quello che accetta il compromesso del mezzo televisivo, quello che non mette in discussione il suo essere Autorità nella materia che tratta e che trasmette ed esercita Autoritarismo quando si lascia volontariamente e allegramente us(ur)are dall’Altro[1]: quello dei massmedia o anche semplicemente quello degli Istituti Italiani di Cultura per il mondo propagandando l’Unione Europea, “la prima unione fatta senza gurra e nella quale bisogna credere”.

Codesta Unione – personalmente – non la vedrei tanto “politically correct”, non la vedrei solo come un’azienda che sa gestire e gestirsi in maniera perfetta, quasi eco-logica, e che propone al mondo il suo modello perfetto. Certo, dall’altro lato ci sono modelli made in USA: vedere sotto la voce Iraq o Afganistan, per delucidazioni; ex-KGB: vedere la voce Putin e Ucraina; o una nuova schiavitù in salsa cinese: basti vedere le loro condizioni di lavoro e gli scenari infernali che si “stanno scoprendo ultimamente”[2] in Italia, anche se – come sempre – si sapeva, ma si faceva finta di niente. Ed è quest’ultimo un tratto non italiano, ma prettamente europeo: finché c’è interesse si fa finta di niente; appenna si scopre qualcosa si lavano subito le mani per salvare la faccia.

Claudio Magris non se ne accorge(?) che – venendo in un paese lontano anni luce dalla sua Italia intellettualmente (basti pensare che in Albania non sono ancora tradotti i vari Bachtin, Barthes, Eco – quello semiologo – Derrida, ecc. per rimanere nell’ambito della critica del testo letterario) e politicamente (sulla democrazia albanese non credo di dover dilungarmi e fare paragoni con altre realtà europee) – non è di buon auspicio andare a presenziare – con una intervista esclusiva – nella trasmisione televisiva del marito del Ministro della Cultura, e per di più, in un’emittente privata. Non se ne accorge che l’Albania è quel piccolo “villaggio globale” (terminologia a lui “sospetta” perché crede che “il mondo sia molto diverso culturalmente”) che sintetizza in sé “benestanti come Claudio Magris e le favelas brasiliane”. Non se ne accorge perché – come dice e capisce bene lui stesso – privilegiato nei suoi giri nella Tirana “upper class” che economicamente e lontana anni luce dai bassifondi della riva del Fiume di Tirana che dista meno di un chilometro in via d’aria dal centro che lui ha frequentato in questi giorni.

In Albania di queste cose ci si accorge, ci si accorge in primis perché le visioni che ci prospettano gli alleati del turno russi, cinesi, americani o europei sono in fondo per noi – chiaramente – delle scelte non-scelte; e poi perché essendo da sempre SULLA “cortina di ferro”, anzi sul filo spinato che ci trafigge le carni, le sentiamo e vediamo in prima linea. E a quanto ne so, le nostre visioni di oggi – sui “benestanti come Claudio Magris e le favelas brasiliane” – saranno quelle dell’Europa di domani, grazie alla ideologia massmediatica dell’indiferenza che sta sotto la maschera del politically correct. Questo – a noi albanesi – ci fa avicinare molto a quel sentimento di finis Austriae rothiano che il prof. Magris conosce molto bene, quel sentimento (pure kafkiano) dell’essere presi in trappola dentro un’ingranaggio di potere invisibile che ha sovrastato tutti lasciandoci senza nessuna possibilità di scampo: fino alla fine.

L’ambiguità del dire, del discorso, della parola del prof. Magris si sente già quando parla di una “scrittura diurna (etico-politica, razionale)” e un’altra “notturna (narrativa, irrazionale, alternativa, teatrale)” e che combacia le due come se non ci fosse una irrimediabile schizofrenia (nei migliore dei casi) od opportunismo intelletualistico. Si vede che a lui non è servita l’avventura in politica per capire il grande gioco del potere alienante e alienato che contrasta con l’etica dell’essere artista; notturno appunto, oscuro e indefinibile, mancante a se stesso e – soprattutto – cosciente di ciò (“Si è mitteleuropei per sottrazione” diveva Musil a proposito). Ed anzi, trovo degradante per la sua opera e persona questo voler giustificare ad ogni costo l’ingiustificabile: Politica e Arte[3] non vanno, non sono mai andati e non andranno mai sotto le stesse lenzuola. E questo lo sottolineo sapendo che in Albania abbiamo un Primo Ministro ex-artista con tanti “artisti” che gli vanno dietro per mendicare favori e racimolare riconoscimenti. Quindi vedere un nome come Claudio Magris toccare questi bassifondi di onestà intellettuale faccendo compromessi di propaganda politica (pro-europea) e massmediatica non fa onore né a lui e tantomeno a chi assiste a questo degrado.

[1]    http://www.youtube.com/watch?v=FCMlx0pkiOM Pare che Pasolini 40 anni fa sia passato e spazzato dal tempo.

[3]   “Il coraggio intellettuale della verità e la pratica politica sono due cose inconciliabili” diceva ancora P.P.Pasolini e l’Arte sott’intende questo coraggio intellettuale.

Postuar te Letra | Etiketuar me , , | Lini një koment

“Pietà” e Kim Ki-duk. Vizione jashtëkohore nga Vasil Etiko.

Posted on Dhjetor 2, 2013 by

Në dramën e Jean Paul Sartre-it “Me dyer të mbyllura” një nga tre personazhet kryesorë, Garcin, hyn në një ferr të mobiluar si një dhomë të shekullit XIX dhe pyet: “Ku janë mjetet e torturës?”. Pyetja shkakton të qeshura tek gardiani i ferrit i cili njeh të vërtetën që tre personazhet kryesorë do ta kuptojnë më vonë: mjetet e torturës janë të panevojshme sepse mekanizmat e duhura për të torturuar veten dhe të tjerët janë brenda nesh.

Në filmin “Pietà” të Kim Ki-duk, mjetet e torturës ekzistojnë si në dukje ashtu edhe në brendësi. Mekanizmat e brendshëm përkojnë me ata të jashtëm në intensitetin dhe pakalueshmërinë e dhimbjes që krijojnë. Për këtë Seoul-i i Kim Ki-duk-ut është një ferr i vërtetë, një ferr industrial. Qyteti, përveç fasadës “normale” – që shfaqet veçse një here, kur personazhi Kang-do shëtit me “mamanë e tij të huazuar” (Mi-sun) -, shfaqet në varfërinë e tij metalike më absolute, industrial dhe me biznese të dështuara familjare, të shtypura në periferitë e tij.

Në këto periferi ftohtësia metalike e makinerive përcakton fatin e personave. Me këto makineri Kang-do – i cili punon për një shoqëri financiare që jep kredi me interesa të lartë – gjymton përdoruesit e tyre për qëllimin kryesor që është  shlyerja e borxhit. Është me makinat, të cilat punëtorët supozohen të zotërojnë, që Kang-do arrin shlyerjen e borxhit, duke marrë lekët e sigurimit të punëtorëve tashmë të sakatosur.

Dhimbja, fizike (prerje duarsh, rrahje, etj.) dhe emocionale (poshtërim i punëtorëve përpara familjarëve të tyre), është e shkaktuar nga vartësia ndaj parave. Të gjithë, të torturuarit apo të vetëvrarët nga borxhi i pashlyeshëm, punojnë me pjesëtarë të familjes dhe janë përfaqësues të biznesit të vogël që regjisori i prezanton si të dështuar dhe të margjinalizuar. Prindërit, gratë, fëmijët janë në vartësi ekskluzive të parasë që – siç thotë Mi-sun – “janë fillimi dhe fundi i gjithçkaje”;  fillimi i çdo dëshire dhe fundi – si qëllim, por edhe si shkatërrim i jashtëm dhe i brendshëm – i qenieve njerëzore.

Paratë dhe makineritë, përveç dhimbjes fizike, janë origjina  e një cikli dhimbjesh shpirtërore, humbje dinjiteti dhe hakmarrje. Kang-do – vegla e një sistemi – jo vetëm merr paratë dhe gjymton viktimat, por edhe i poshtëron. Megjithëse ky rol i Kang-do-së prezantohet në një pamje të parë si pushtet absolut, në përfundim të filmit bëhet e qartë që çdo element i tij – vetmia, mungesa e familjes, ftohtësia e tij e shkaktuar nga kjo mungesë – mbart dobësinë/mospraninë e ndjenjave themelore njerëzore të cilat mundësojnë përdorueshmërinë e Kang-do-së si një vegël perfekte në gjymtimin/eliminimin e viktimave, në krijimin e zëvendësuesve të tij të ardhshëm dhe në veteliminim si pjesë sistemike e natyrshme dhe e detyrueshme.

Në një skenë, e cila ilustron këtë cikël, një fëmijë i vogël godet Kang-do-në me një stilolaps për të marrë hakun e të atit tashmë të sakatosur. Terreni është gati për një zëvendësim të ardhshëm të Kang-do-së. Në një rast tjetër, gruaja e një viktime të rradhës ofron vetveten për të shpëtuar burrin e saj dhe, si rrjedhojë, biznesin, por nuk arrin asgjë: i shoqi gjymtohet dhe ajo e dorëzon më kot dinjitetin. Por, Kang-do vetëvritet nën rrotat e makinës së saj në fund të filmit. Fatkeqësisht, kuptimi është thjesht ndërgjegjësimi i Kang-do-së për rolin e tij si pjesë e një cikli.

Ky akt në mbyllje të filmit shpjegon pjesërisht titullin dhe afron – nëpërmjet një krahasimi tërësisht të përmbysur – Kang-do-në dhe Mi-sun-in me Jezusin dhe Marinë (Maria/Mi-su vajton mbi të birin ende të gjallë por të parikuperueshëm i cili nga nga ana e tij lutet për jetën e Marisë/Mi-sun duke kujtuar se jeta e saj kërcënohet nga një pengmarrës … por është një trill i Marisë/Mi-sun që do të shohë të birin të rikuperuar prej së keqes).

Vetësakrifica e Kang-do-së (ashtu si ajo e Mi-sun-it dhe të gjithë huamarrësve të sakatosur) është kritika më e ashpër e zbrazëtisë së botës moderne. Sakrifica ka humbur qëllimin e saj origjinal; diçka sakrifikohet, jepet nga vetja, për të siguruar një të mirë në këmbim, një shpëtim, një rikuperim apo rihabilitim. Në këtë rast sakrifica nuk prodhon asgjë, ajo është thjesht pjesë e shkatërrimit makinik të parasë. Kang-do veteliminohet për të krijuar vend për “mish të ri/fresh meat”.

Postuar te Filmi | Etiketuar me , , | Lini një koment